Cuối thời Lý, đầu thời Trần, sử Việt ghi lại một giai đoạn đầy biến động với những cuộc tranh giành quyền lực, những âm mưu chính trị và cả những bí ẩn chưa có lời giải đáp. Câu chuyện về Linh Từ Quốc mẫu Trần Thị, người vợ đầu của Trần Thủ Độ và từng là Hoàng hậu của Lý Huệ Tông, cùng với sự nổi lên của thế lực họ Ngô ven biển là một trong số đó. Bài viết này sẽ đào sâu vào những ghi chép lịch sử, phân tích các sự kiện và nhân vật then chốt để hé lộ phần nào bức tranh lịch sử đầy màu sắc nhưng cũng lắm uẩn khúc này.
Nội dung
Vương triều Lý suy vong, quyền hành rơi vào tay các đại thần, trong đó nổi bật là dòng họ Trần. Năm 1209, sau cái chết của Lý Cao Tông, các thế lực trong triều bắt đầu tranh giành quyền lực. Trần Lý và Phạm Ngu, với sự trợ giúp của Lưu Thiệu, đã phế truất Lý Thầm và đưa Lý Sảm lên ngôi, tức Lý Huệ Tông. Sự kiện này cho thấy mối quan hệ mật thiết giữa Trần Lý, Phạm Ngu và Lưu Thiệu, ba nhân vật quan trọng nắm giữ then chốt của triều đình lúc bấy giờ.
Năm 1211, sau nhiều lần trì hoãn, Trần Tự Khánh cuối cùng cũng chấp thuận cho con gái mình, Trần Thị, vào cung làm vợ Lý Huệ Tông. Việc Trần Tự Khánh nhiều lần từ chối yêu cầu của nhà vua cho thấy thế lực của ông lúc bấy giờ không hề nhỏ. Sự kiện Tô Trung Từ và Đỗ Quảng giao tranh ở bến Triều Đông, cùng với việc Phùng Tá Chu, Phan Lân, Nguyễn Ngạnh được cử đi hộ tống Trần Thị càng khẳng định thêm điều này. Việc Trần Tự Khánh chấp thuận cho con gái mình vào cung có thể là một phần trong kế hoạch liên minh với Tô Trung Từ, người sau này trở thành Thái úy phụ chính.
Thế lực họ Phạm và những cuộc chiến cát cứ
Giai đoạn này cũng chứng kiến sự nổi lên của nhiều thế lực cát cứ, trong đó có sự tham gia của nhiều nhân vật họ Phạm như Phạm Vũ, Phạm Dĩ ở Nam Sách và Phạm Ngu, Phạm Ngữ ở Giao Hào. Sự xuất hiện của những nhân vật này cho thấy sự phức tạp của tình hình chính trị lúc bấy giờ, với những mâu thuẫn và liên minh đan xen giữa các thế lực. Những cuộc chiến liên miên giữa các phe phái, như cuộc chiến giữa Nguyễn Nộn và Phạm Ân, hay cuộc chiến giữa Vương Lê và Phạm Dĩ, là minh chứng rõ nét cho sự hỗn loạn này.
Danh xưng Quốc mẫu: Từ Ngô phu nhân đến Trần Thị
Việc Trần Thị được gọi là Linh Từ Quốc mẫu đặt ra câu hỏi về nguồn gốc của danh xưng này. Đại Việt Sử ký Toàn thư cho biết, danh xưng này vốn là của một Ngô phu nhân, người từng là hoàng hậu. Điều này dẫn đến giả thuyết về một Ngô hoàng hậu bị phế truất và giáng xuống làm quốc mẫu. Nhân vật Ngô Lý Tín, người giữ chức phụ chính dưới thời Lý Cao Tông, được cho là có liên quan đến Ngô phu nhân. Vụ án Mạc Hiển Tích tư thông với Thái hậu Thụy Châu năm 1189 có thể là một phần của âm mưu chính trị dẫn đến cái chết của Ngô Lý Tín và việc Ngô hoàng hậu bị phế truất.
Những bí ẩn quanh cái chết của Nguyễn Tự
Cái chết của Nguyễn Tự, một sứ quân cát cứ, cũng là một bí ẩn. Mặc dù sử sách ghi lại rằng ông chết do “độc khí bốc lên” sau khi quan hệ với đàn bà, nhưng nhiều khả năng đây chỉ là bề nổi của một âm mưu chính trị. Việc Nguyễn Cuộc, phó tướng của Nguyễn Tự, giết sứ giả của vua cho thấy sự bất ổn và mâu thuẫn sâu sắc giữa các phe phái. Cuộc tấn công của Lý Huệ Tông vào Nguyễn Cuộc sau đó càng củng cố thêm giả thuyết về một kế hoạch được tính toán trước nhằm loại bỏ thế lực của Nguyễn Tự.
Thế lực họ Ngô và Thiền phái Trúc Lâm
Sự xuất hiện của các nhân vật họ Ngô như Ngô Thưởng Vu, Ngô Nãi, cùng với các thiền sư nổi tiếng như Khuông Việt, Tịnh Lực, cho thấy sự ảnh hưởng của Thiền phái Trúc Lâm trong giai đoạn này. Mối quan hệ giữa các nhân vật này, cùng với các nhân vật quan trọng khác như Tô Hiến Thành và Ngô Hòa Nghĩa, vẫn còn là một đề tài cần được nghiên cứu sâu hơn.
Kết luận lại, giai đoạn cuối Lý đầu Trần là một giai đoạn lịch sử đầy biến động và phức tạp. Những bí ẩn xoay quanh danh xưng Quốc mẫu Trần Thị, thế lực họ Ngô ven biển, cái chết của Nguyễn Tự, cùng với sự ảnh hưởng của Thiền phái Trúc Lâm, là những mảnh ghép quan trọng để hiểu rõ hơn về bức tranh lịch sử đầy màu sắc này. Những nghiên cứu tiếp theo về các nhân vật và sự kiện trong giai đoạn này sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về lịch sử dân tộc.
