Bài viết này dựa trên những tư liệu và ghi chép của tác giả Hoàng Đình Hiền, đăng tải trên Tạp chí Hội Văn học Nghệ thuật Ninh Bình số 170, xoay quanh câu chuyện về núi Thiện Dưỡng và đỉnh Nhang Án, một địa danh mang đậm dấu ấn lịch sử và tâm linh. Chúng ta sẽ cùng nhau lật mở những trang sử cũ, tìm hiểu về giá trị văn hóa, tín ngưỡng dân gian, đồng thời suy ngẫm về công tác bảo tồn di sản quý giá này cho mai sau.
Núi Thiện Dưỡng trong sử sách
Câu chuyện bắt đầu từ việc đính chính một chi tiết trong cuốn “Ninh Bình toàn tỉnh địa chí khảo biên” của Nguyễn Tử Mẫn. Tác giả Hoàng Đình Hiền đã trích dẫn sai niên hiệu “Hồng Đức” (thời Lê Thánh Tông) thành “Hồng Vũ” (thời Minh Thái Tổ – Chu Nguyên Chương). Sự nhầm lẫn này dẫn đến một loạt câu hỏi thú vị về mối quan hệ giữa hai triều đại, cũng như sự quan tâm của vương triều phương Bắc đối với “thần kỳ danh sơn” của nước Nam.
So sánh với “Đồng Khánh địa dư chí”, ta thấy sự tương đồng trong mô tả về núi Thiện Dưỡng, đều nhắc đến “Minh sử” ghi chép về 21 ngọn núi nổi tiếng của An Nam, trong đó có Thiện Dưỡng. Vậy, điều gì khiến ngọn núi này được nhà Minh coi trọng đến vậy?
Để làm rõ vấn đề, tác giả đã trích dẫn một số đoạn trong “Đại Việt sử ký toàn thư”, cho thấy các vị vua Đại Việt rất coi trọng việc tế lễ thần núi, thần sông, đồng thời cho vẽ bản đồ địa lý ghi chép hình thế sông núi, sự tích các vùng miền. Điều này chứng tỏ ý thức về chủ quyền lãnh thổ và tâm linh của người Việt.
Hình ảnh đỉnh Nhang Án
Thiên Dưỡng Sơn – Nơi Trời Nuôi Dưỡng Vua Trần
Lịch sử ghi nhận, nhà Trần đã chọn thung lũng Thiên Dưỡng làm căn cứ trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông thế kỷ 13. Nơi đây không chỉ hiểm yếu về địa thế, mà còn thuận lợi cho việc di chuyển, tiến thoái. Có lẽ vì vậy mà nhà Minh, sau khi đánh đuổi quân Nguyên Mông, đã bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với nhà Trần, đặc biệt là Hưng Đạo Vương, và coi trọng vùng đất Thiên Dưỡng – “nơi trời nuôi dưỡng vua Trần”.
Tác giả cũng đặt ra câu hỏi về “Thần núi” Thiên Dưỡng là ai. Truyền thuyết kể về Cao Biền – vị tướng nhà Đường – muốn trấn yểm long mạch nước Nam, đã đến Thiên Dưỡng nhưng thất bại. Sự kiện này càng khẳng định sự linh thiêng của ngọn núi và vị thần bảo hộ nơi đây. Hiện nay, làng Thiện Dưỡng thờ thần Quý Minh ở đình và Hưng Đạo Vương ở đền. Trên núi còn lưu lại dấu chân khổng lồ, được cho là của Thánh Nguyễn Minh Không hoặc Hưng Đạo Vương.
Những câu chuyện huyền thoại
Một nhân vật khác gắn liền với Thiên Dưỡng là Nguyễn Phù Ngừ, một nhạc công tài hoa thời Lê – Trịnh. Vì mối tình ngang trái với công chúa Trịnh Ngọc Áng, ông đã lánh nạn trên đỉnh Nhang Án và mất tại đó. Người dân địa phương vẫn giữ tục lệ “chiếu hoa đắp xương trắng” tưởng nhớ ông. Còn công chúa Ngọc Áng, sau khi lấy vua Lê nhưng không có con, đã về Thiên Dưỡng xây chùa, dựng tháp, sống cuộc đời tu hành.
Tác giả cũng đề cập đến việc khai thác đá ở Nhang Án đã gây ảnh hưởng đến di tích, đặc biệt là hang Luồn. Điều này đặt ra vấn đề cấp thiết về việc bảo tồn di sản văn hóa trước nguy cơ bị xâm hại.
Kết luận
Núi Thiện Dưỡng và đỉnh Nhang Án không chỉ là một thắng cảnh đẹp, mà còn là chứng nhân lịch sử, nơi lưu giữ những câu chuyện huyền thoại, tín ngưỡng dân gian, và giá trị văn hóa truyền thống. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản này là trách nhiệm của cộng đồng, để thế hệ mai sau có thể tiếp nối và tự hào về lịch sử, văn hóa của dân tộc. Câu chuyện về Nhang Án nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc kết nối quá khứ với hiện tại, để từ đó trân trọng và gìn giữ những di sản vô giá của cha ông.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Tử Mẫn, Ninh Bình toàn tỉnh địa chí khảo biên, NXB Chính trị quốc gia, 2001.
- Đồng Khánh địa dư chí, NXB Thế giới, 2002.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Việt sử ký toàn thư, NXB Khoa học Xã hội, 2012.
