Dòng Cổ Chiên, một nhánh lớn của sông Tiền, đổ ra Biển Đông, không chỉ là con đường thủy quan trọng của vùng đồng bằng sông Cửu Long mà còn là chứng nhân lịch sử, lưu giữ biết bao dấu tích văn hóa của cha ông ta từ thuở xa xưa. Câu chuyện về trống đồng Cổ Chiên được vớt lên từ lòng sông này vào tháng 2/2020 bởi ông Nguyễn Minh Thành, ngụ tại thành phố Vĩnh Long, đã mở ra cánh cửa hé lộ phần nào bức tranh lịch sử hùng vĩ và đầy bí ẩn của vùng đất phương Nam.
Trống đồng Cổ Chiên: Tiếng vọng từ quá khứ
Trống đồng Cổ Chiên, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Vĩnh Long, mang trong mình những họa tiết tinh xảo và giá trị lịch sử to lớn. Mặt trống có đường kính 78cm, nổi bật với hình mặt trời 12 tia tỏa sáng rực rỡ. Xen giữa những tia sáng ấy là các họa tiết tam giác nhỏ, tạo nên một tổng thể hài hòa, cân đối. Bốn khối tượng cóc được bố trí đều đặn ở rìa mặt trống, càng làm tăng thêm vẻ đẹp huyền bí cho cổ vật. Dù tang trống vẫn còn nở phình, hoa văn còn sắc nét, nhưng đáng tiếc là thân trống đã bị vỡ mất khoảng 2/3 và chân trống không được tìm thấy.
Trống đồng Cổ Chiên được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Vĩnh Long. Hình ảnh cho thấy rõ mặt trời 12 tia và các họa tiết trang trí tinh xảo.
Chi tiết hoa văn trên mặt trống đồng Cổ Chiên. Các họa tiết tam giác xen giữa tia mặt trời thể hiện trình độ thẩm mỹ cao của người xưa.
Dòng Cổ Chiên và Vương quốc Phù Nam huy hoàng
Sông Cổ Chiên không chỉ là nơi tìm thấy trống đồng quý giá mà còn là chứng tích cho sự giao thoa văn hóa sôi động giữa các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á từ thời xa xưa. Trước đó, vào đầu năm 2017, một pho tượng Nữ thần Saraswati bằng đá sa thạch, cao 140cm, nặng hơn 100kg, có niên đại từ thế kỷ VI đến thế kỷ VII, cũng đã được vớt lên từ dòng sông này. Phát hiện này cho thấy Cổ Chiên từng là một thủy lộ quan trọng, kết nối vùng Tây Nam Bộ với các nước láng giềng, thậm chí là cả Ấn Độ xa xôi.
Tượng Nữ thần Saraswati được tìm thấy trên sông Cổ Chiên, minh chứng cho sự giao lưu văn hóa giữa khu vực Tây Nam Bộ và Ấn Độ.
Từ thế kỷ I đến thế kỷ VII, vương quốc Phù Nam hùng mạnh đã từng có ảnh hưởng sâu rộng đến vùng đất Nam Bộ. Vùng hạ lưu sông Cổ Chiên, thuộc huyện Vũng Liêm (Vĩnh Long) ngày nay, từng là nơi tọa lạc của một trung tâm đô thị sầm uất mang tên Thành Mới, thuộc nền văn hóa Óc Eo của vương quốc Phù Nam. Các di chỉ khảo cổ được phát hiện tại Vũng Liêm đã chứng minh sự hiện diện của người Phù Nam tại khu vực này từ trước thế kỷ I đến thế kỷ VII.
Trống đồng Đồng Nai và mối liên hệ với văn hóa Óc Eo
Trên sông Đồng Nai, một phần của hệ thống thủy lộ văn hóa Óc Eo, cũng từng phát hiện một chiếc trống đồng Heger loại II. Sự xuất hiện của trống đồng ở cả hai dòng sông này càng củng cố thêm giả thuyết về mối liên hệ mật thiết giữa văn hóa Đồng Nai và văn hóa Óc Eo, cho thấy văn hóa Đồng Nai có thể là cội nguồn bản địa của văn hóa Óc Eo. Chiếc trống đồng tìm thấy trên sông Đồng Nai đã được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh vào tháng 12/2008, nhưng thông tin về cổ vật này cần được công bố rộng rãi hơn nữa.
Chi tiết quai trống đồng Cổ Chiên. Kiểu dáng quai kép là một đặc trưng của trống đồng Đông Sơn.
Trống đồng Cổ Chiên: Dấu ấn văn hóa Đông Sơn
Dựa vào các đặc điểm như bốn quai kép, hình người nhảy múa gắn lông chim, vành chim lạc, tia mặt trời mảnh, các nhà nghiên cứu bước đầu nhận định trống đồng Cổ Chiên thuộc nhóm C của trống đồng Đông Sơn. Tuy nhiên, do thân trống bị vỡ và chân trống bị mất, việc xác định chính xác loại Heger của trống đồng này vẫn còn là một thách thức. Dựa vào hình dáng tang trống và hình khối cóc, có thể phỏng đoán trống đồng Cổ Chiên thuộc loại I Heger nhóm muộn.
Hình ảnh mặt trống Cổ Chiên cho thấy hình người nhảy múa với lông chim trên đầu, một họa tiết đặc trưng của văn hóa Đông Sơn.
Kết luận
Trống đồng Cổ Chiên, cùng với tượng Nữ thần Saraswati, là những chứng tích quý giá về sự giao thoa văn hóa sôi động trên dòng Cổ Chiên xưa. Chúng không chỉ là những cổ vật vô giá mà còn là những mảnh ghép quan trọng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của vùng đất phương Nam. Việc nghiên cứu và bảo tồn những di sản này là trách nhiệm của chúng ta đối với thế hệ mai sau.
Tài liệu tham khảo
- Ngọc Trảng – Phương Thư (2019). Vĩnh Long “góp mặt” buổi bình minh vùng đất Nam Bộ. Vĩnh Long Online.
- Nguyễn Thị Hậu (2014). Văn hóa Đông Sơn và văn hóa Đồng Nai : Tương đồng và khác biệt. Diễn đàn Forum.
