Một thế kỷ trước, ngày 24/4/1915, đế chế Ottoman bắt giữ hàng loạt trí thức Armenia ở Istanbul, mở màn cho một chuỗi sự kiện bi thảm. Số phận của cộng đồng Armenia sau đó vẫn là chủ đề tranh luận gay gắt giữa Thổ Nhĩ Kỳ và cộng đồng quốc tế. Phiên bản chính thức của Thổ Nhĩ Kỳ ghi nhận khoảng 500.000 người Armenia thiệt mạng do hậu quả của chiến tranh với Nga và quá trình di dời. Tuy nhiên, nhiều học giả lại cho rằng con số thực tế lên tới 1-1,5 triệu người, nạn nhân của một chiến dịch bài trừ sắc tộc có hệ thống. Vậy đâu là ranh giới giữa diệt chủng và thảm sát, và tại sao việc sử dụng đúng thuật ngữ lại quan trọng đến vậy?
Hình ảnh minh họa các nạn nhân Armenia
Định nghĩa Diệt chủng và Những Khó khăn trong Áp dụng
Năm 1948, Liên Hợp Quốc ban hành Công ước Phòng chống và Trừng phạt Tội ác Diệt chủng, định nghĩa diệt chủng là “sự hủy diệt có chủ ý và có hệ thống, toàn bộ hoặc một phần, một nhóm sắc tộc, chủng tộc, tôn giáo hay dân tộc một quốc gia”. Định nghĩa này là kết quả của nhiều cuộc thương lượng và thỏa hiệp chính trị. Đáng chú ý, việc nhắm vào các nạn nhân dựa trên giai cấp không được coi là diệt chủng. Điều này lý giải tại sao Stalin, với các cuộc thanh trừng đẫm máu nhắm vào “nông dân trung lưu” và các nhóm đối lập, không ngần ngại ký kết công ước. Việc loại trừ yếu tố giai cấp ra khỏi định nghĩa diệt chủng phản ánh bối cảnh chính trị phức tạp thời Chiến tranh Lạnh, khi các cường quốc tìm cách bảo vệ lợi ích riêng của mình.
Những Vết sẹo Lịch sử: Diệt chủng và Thảm sát
Lịch sử thế kỷ 20 ghi nhận vô số những thảm kịch diệt chủng và thảm sát. Cuộc thảm sát người Tutsi ở Rwanda năm 1994 dưới bàn tay của người Hutu là một ví dụ điển hình về diệt chủng. Ngược lại, chế độ Khmer Đỏ tàn sát chính người dân Campuchia không nhắm vào một nhóm cụ thể nào, nên không hoàn toàn phù hợp với định nghĩa diệt chủng của Liên Hợp Quốc.
Biểu đồ các cuộc thảm sát trong thế kỷ 20
Biểu đồ trên liệt kê một số cuộc thảm sát hàng loạt trong thế kỷ 20, bao gồm cả những sự kiện được công nhận là diệt chủng (Holocaust) và những sự kiện chưa được công nhận (Holodomor, nạn đói ở Ukraine). Sự khác biệt trong cách phân loại này không chỉ phụ thuộc vào tính chất của sự kiện mà còn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chính trị và bối cảnh lịch sử.
Sức nặng của Từ “Diệt chủng”
Thuật ngữ “diệt chủng” mang sức nặng chính trị và đạo đức to lớn. Việc công nhận một cuộc thảm sát là diệt chủng có thể tạo ra áp lực quốc tế buộc các bên liên quan phải chịu trách nhiệm. Đối với những người sống sót, sự công nhận này mang lại sự công bằng, dù là muộn màng. Tuy nhiên, việc từ chối công nhận, dù vì lý do kỹ thuật hay chính trị, có thể gây ra những tổn thương sâu sắc.
Vụ thảm sát người Armenia là một ví dụ điển hình cho thấy sự nhạy cảm của vấn đề này. Việc Giáo hoàng Francis và Nghị viện Châu Âu công nhận vụ thảm sát người Armenia là diệt chủng đã vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ Thổ Nhĩ Kỳ. Mặc dù Tổng thống Erdogan từng bày tỏ sự thương tiếc đối với những đau khổ của người Armenia, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ vẫn kiên quyết phủ nhận cáo buộc diệt chủng.
Kết luận: Bài học Lịch sử và Trách nhiệm với Tương lai
Việc nghiên cứu và hiểu đúng về các sự kiện lịch sử, dù là những chương đen tối nhất, là điều cần thiết để rút ra bài học cho tương lai. Việc sử dụng đúng thuật ngữ “diệt chủng” không chỉ là vấn đề ngữ nghĩa mà còn liên quan đến công lý lịch sử và trách nhiệm của cộng đồng quốc tế trong việc ngăn chặn những tội ác tương tự tái diễn. Sự tranh cãi xung quanh định nghĩa và việc công nhận diệt chủng cho thấy tầm quan trọng của việc ghi nhớ lịch sử và không ngừng đấu tranh cho công lý và hòa bình.
