Câu chuyện về cuộc đối đầu giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh, sau này là vua Gia Long, luôn là một đề tài gây tranh cãi trong lịch sử Việt Nam. Hành động trả thù Tây Sơn, đặc biệt là việc quật mồ Nguyễn Huệ và các chúa Nguyễn, của vua Gia Long thường bị đánh giá là tàn bạo, “quá tay”. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận sự việc dưới nhiều góc độ, đặt mình vào hoàn cảnh của Nguyễn Ánh, chúng ta có thể phần nào thấu hiểu nguyên nhân sâu xa dẫn đến bi kịch lịch sử này.
Chân dung vua Gia Long
Sau 25 năm chiến đấu gian khổ, Nguyễn Ánh cuối cùng đã giành chiến thắng, thống nhất đất nước vào năm 1802, mở ra triều đại nhà Nguyễn. Chiến thắng này đánh dấu sự kết thúc của một giai đoạn đầy biến động trong lịch sử dân tộc, đồng thời mở ra một kỷ nguyên mới. Thế nhưng, ẩn sau chiến thắng oanh liệt ấy là một câu chuyện đầy bi thương về thù hận và trả thù.
Nợ máu và thù hận
Ngay sau khi chiếm lại Phú Xuân, Nguyễn Ánh đã ra lệnh phá hủy mộ Nguyễn Huệ. Hành động này được tiếp diễn sau khi ông làm chủ Bắc Hà, bắt được vua tôi Tây Sơn. Không chỉ dừng lại ở việc xử tử, hài cốt của Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Quang Toản còn bị phanh thây, giã nát. Chiếu bố cáo của vua Gia Long khi ấy có đoạn: “Trẫm nghe, vì chín đời mà trả thù là nghĩa lớn kinh Xuân Thu…”. Vậy chín đời ở đây là gì?
Sự thật tàn khốc được phơi bày khi Thực Lục ghi lại việc Nguyễn Huệ đã cho đào mộ của 8 đời chúa Nguyễn và cả thân phụ của Nguyễn Ánh là Nguyễn Phúc Côn, quăng hài cốt xuống sông. Việc làm này đã chạm đến nỗi đau sâu thẳm nhất của Nguyễn Ánh, bởi trong văn hóa Việt Nam, việc gìn giữ mồ mả tổ tiên là nghĩa vụ thiêng liêng của con cháu.
Thêm vào đó, bản thân Nguyễn Ánh và gia tộc đã phải trả giá bằng sinh mạng của 5 người thân ruột thịt trong cuộc chiến với Tây Sơn. Nỗi đau mất người thân, cùng với sự phẫn uất khi mồ mả tổ tiên bị xâm phạm đã hun đúc lòng thù hận trong Nguyễn Ánh. Hành động trả thù Tây Sơn, dù bị lên án là tàn bạo, nhưng xét trong bối cảnh lịch sử khi đó, cũng có thể phần nào được lý giải.
Nhân – Quả
Nhiều người cho rằng Nguyễn Ánh là một vị vua tàn bạo, hiếu sát. Tuy nhiên, nếu nhìn vào cách ông đối xử với con cháu họ Trịnh, cũng như với các cựu thần nhà Tây Sơn như Nguyễn Thiếp, Lê Đức Thận, v.v., ta thấy Nguyễn Ánh không phải là người “bạ đâu giết đó”. Ông cũng biết trọng dụng nhân tài, dung thứ cho những người biết quay đầu. Vậy tại sao với Tây Sơn, ông lại tàn nhẫn đến vậy?
Câu trả lời nằm ở quy luật nhân quả. Nguyễn Huệ đã gieo nhân ác khi xâm phạm mồ mả của 9 đời tổ tiên Nguyễn Ánh, và ông đã phải gánh chịu quả báo. Có lẽ, nếu Nguyễn Huệ không tạo ra mối thù sâu đậm như vậy, thì kết cục của nhà Tây Sơn đã có thể khác.
Bài học lịch sử
Bi kịch lịch sử giữa Nguyễn Huệ và Nguyễn Ánh để lại cho hậu thế nhiều bài học quý giá. Thù hận chỉ sinh ra thù hận, bạo lực chỉ dẫn đến bạo lực. Chỉ có lòng bao dung, sự tha thứ mới có thể hàn gắn vết thương chiến tranh, mang lại hòa bình và thịnh vượng cho đất nước.
Chiêu hồn nạp táng
Một chi tiết đáng chú ý khác là việc vua Gia Long cho xây dựng lại lăng mộ của 8 đời chúa Nguyễn sau khi chiếm lại Phú Xuân. Tuy nhiên, do hài cốt đã bị thất lạc, nên việc xây dựng lại lăng mộ đặt ra câu hỏi: bên trong những ngôi mộ ấy là gì?
Câu trả lời có thể nằm ở tục lệ “chiêu hồn nạp táng”. Tục lệ này được áp dụng khi không tìm thấy thi hài người đã khuất, người ta sẽ làm hình nhân bằng gỗ hoặc đất sét, sau đó làm lễ chiêu hồn và an táng như bình thường. Điều này phần nào giải thích cho việc vua Gia Long vẫn cho xây dựng lại lăng mộ tổ tiên dù không tìm thấy hài cốt.
Kết luận
Câu chuyện về Nguyễn Huệ và Nguyễn Ánh là một minh chứng cho quy luật nhân quả trong lịch sử. Dù có công lao to lớn trong việc đánh đuổi ngoại xâm, Nguyễn Huệ đã gieo nghiệp ác khi xâm phạm mồ mả tổ tiên của Nguyễn Ánh, và cuối cùng đã phải trả giá. Bi kịch này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của lòng bao dung, sự tha thứ trong việc xây dựng một xã hội hòa bình và phát triển.
