Cuối thập niên 1970, khi mà cuộc chiến tranh lạnh giữa hai phe Xã hội chủ nghĩa và Tư bản chủ nghĩa đang diễn ra căng thẳng trên toàn thế giới, thì tại khu vực Đông Phi, một cuộc chiến tranh khác cũng không kém phần khốc liệt đã nổ ra giữa hai quốc gia láng giềng Uganda và Tanzania. Cuộc chiến này, được biết đến với cái tên Chiến tranh Kagera hay Chiến tranh Giải phóng Kagera, không chỉ là cuộc đối đầu giữa hai quốc gia mà còn là minh chứng rõ nét cho sự tàn bạo của chế độ độc tài Idi Amin ở Uganda.
Bối cảnh lịch sử: Mầm mống xung đột
Uganda và Tanzania, hai quốc gia Đông Phi có chung đường biên giới, từng có mối quan hệ hữu hảo trong những năm đầu sau khi giành được độc lập. Tuy nhiên, mối quan hệ này đã nhanh chóng xấu đi sau cuộc đảo chính quân sự năm 1971 ở Uganda, đưa Idi Amin lên nắm quyền.
Amin, một người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan, đã thiết lập một chế độ độc tài tàn bạo, đàn áp dã man các nhóm sắc tộc đối lập và thẳng tay trục xuất hàng chục nghìn người châu Á khỏi đất nước. Chính sách tàn độc của Amin đã khiến cộng đồng quốc tế lên án mạnh mẽ và khiến mối quan hệ giữa Uganda với các nước láng giềng, đặc biệt là Tanzania, trở nên căng thẳng.
Tổng thống Milton Obote, người bị Idi Amin lật đổ trong cuộc đảo chính năm 1971.
Trong khi đó, Julius Nyerere, vị Tổng thống đầy uy tín của Tanzania, lại lựa chọn con đường ôn hòa và theo đuổi chính sách xã hội chủ nghĩa. Nyerere đã cung cấp nơi ẩn náu cho Milton Obote, vị Tổng thống bị Amin lật đổ, và ủng hộ các nhóm đối lập Uganda hoạt động trên lãnh thổ Tanzania. Hành động này của Nyerere đã khiến Amin nổi giận và coi Tanzania là mối đe dọa trực tiếp đối với chế độ của mình.
Mâu thuẫn giữa hai quốc gia càng trở nên sâu sắc sau cuộc nổi dậy bất thành chống lại Amin vào năm 1972. Hàng trăm nghìn người Uganda đã phải chạy trốn sang Tanzania để lánh nạn, trong đó có nhiều binh lính đào ngũ đã gia nhập Mặt trận Giải phóng Dân tộc Uganda (UNLA) với mục tiêu lật đổ Amin. Sự kiện này đã đẩy mối quan hệ Uganda-Tanzania xuống vực thẳm và đặt nền móng cho cuộc chiến tranh biên giới sau này.
Cuộc xâm lược của Amin và sự thống nhất của Tanzania
Tháng 10/1978, trong bối cảnh áp lực trong nước ngày càng gia tăng, Amin đã quyết định phát động một cuộc chiến tranh xâm lược Tanzania với mục tiêu chuyển hướng sự chú ý của dư luận và củng cố quyền lực. Quyết định này của Amin, xuất phát từ sự ngạo mạn và đánh giá sai lầm về sức mạnh của Tanzania, đã đẩy Uganda vào một cuộc chiến tranh thảm khốc.
Idi Amin Dada và Muammar Gaddafi
Idi Amin Dada (bên trái) và Muammar Gaddafi – nhà lãnh đạo Libya, người đã hỗ trợ Amin rất nhiều về tài chính cũng như quân sự.
Với sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ Libya, Amin đã huy động một lực lượng quân sự hùng hậu, bao gồm cả lính đánh thuê Palestine, để tấn công Tanzania. Ban đầu, quân đội Uganda đã giành được một số thắng lợi, chiếm được thị trấn biên giới Kagera và tàn phá nặng nề khu vực này. Tuy nhiên, cuộc xâm lược của Amin đã khơi dậy tinh thần yêu nước của người dân Tanzania và sự đoàn kết quốc tế ủng hộ Tanzania.
Từ phản công đến chiến thắng: Sự sụp đổ của chế độ Amin
Sự hung hăng của Amin đã tạo nên làn sóng phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Tanzania, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Julius Nyerere, đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các nước trong khu vực và trên thế giới. Quân đội Tanzania, được trang bị và huấn luyện bài bản hơn, đã nhanh chóng tổ chức phản công, đẩy lùi quân xâm lược Uganda.
Julius Nyerere, vị Tổng thống đầy uy tín của Tanzania, người đã lãnh đạo đất nước giành chiến thắng trước Uganda.
Trận Lukaya vào tháng 3/1979, một trong những trận đánh quyết định của cuộc chiến, đã chứng kiến sự thất bại thảm hại của quân đội Libya – đồng minh chủ chốt của Amin – và đánh dấu bước ngoặt của cuộc chiến. Quân đội Tanzania, được sự hỗ trợ đắc lực từ các nhóm du kích Uganda, đã tiến như vũ bão về phía thủ đô Kampala.
Ngày 11/4/1979, Kampala được giải phóng, chế độ độc tài tàn bạo của Idi Amin sụp đổ. Amin buộc phải sống lưu vong, trước tiên là ở Libya, sau đó là Iraq và cuối cùng là Ả Rập Saudi, nơi hắn ta chết trong tủi nhục vào năm 2003.
Bài học từ một bi kịch
Cuộc chiến tranh Uganda-Tanzania 1979 là một minh chứng rõ nét cho sự tàn bạo của chế độ độc tài và hậu quả nặng nề mà nó gây ra cho đất nước và người dân. Sự sụp đổ của Idi Amin là một lời cảnh tỉnh cho các nhà lãnh đạo độc tài trên thế giới, đồng thời khẳng định sức mạnh của tinh thần đoàn kết quốc tế trong việc đấu tranh chống lại chế độ độc tài, bảo vệ hòa bình và công lý.
