Tháng 4 năm 1975, trong bầu không khí u ám bao trùm Sài Gòn, chính quyền Việt Nam Cộng Hòa đang trên bờ vực sụp đổ. Những nỗ lực chính trị cuối cùng, sự bấn loạn trong nội bộ chính quyền và những quyết định mang tính bước ngoặt đã vẽ nên một bức tranh lịch sử đầy biến động. Hồi ký “Việt Nam Nhân Chứng” của Trần Văn Đôn, một nhân chứng lịch sử, đã ghi lại những chi tiết sống động về giai đoạn lịch sử đầy biến động này.
Từ Chối Từ Chức Đến Lời Đề Nghị Bất Ngờ
Ngày 20/4/1975, Đại sứ Mỹ Martin đã có cuộc gặp gỡ với Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, đề nghị ông từ chức để mở đường cho một Thủ tướng toàn quyền thương lượng với Hà Nội. Dương Văn Minh, một cái tên quen thuộc, được gợi ý cho vị trí này.
Trần Văn Đôn (1917 – 1998), Phó Thủ tướng kiêm Tổng trưởng Quốc phòng Việt Nam Cộng hoà. Ảnh: Life
Trần Văn Đôn, khi đó đang là Tổng trưởng Quốc phòng, cũng được Đại sứ Martin xem xét cho vị trí Thủ tướng. Tuy nhiên, Hà Nội đã bày tỏ rõ ràng rằng họ chỉ muốn đàm phán với Dương Văn Minh.
Trong phiên họp Hội đồng An ninh Quốc gia sáng 21/4, Nguyễn Văn Thiệu tuyên bố từ chức, chuyển giao quyền lực cho Phó Tổng thống Trần Văn Hương. Buổi lễ diễn ra trong không khí nặng nề. Dù không ưa Dương Văn Minh, Trần Văn Hương vẫn chậm trễ trong việc trao quyền cho ông, khiến tình hình thêm phần bất lợi khi Xuân Lộc thất thủ, quân đội miền Bắc đang áp sát Sài Gòn.
Nỗ Lực Thương Thuyết Và Áp Lực Thời Gian
Nhận thấy tình hình cấp bách, Trần Văn Đôn đã chủ động liên lạc với Dương Văn Minh và Đại sứ Martin, thúc đẩy quá trình thương lượng. Tuy nhiên, những nỗ lực của ông vấp phải nhiều trở ngại. Trần Văn Hương từ chối từ chức, trong khi đó, phía Hà Nội khẳng định chỉ đàm phán với Dương Văn Minh với tư cách nguyên thủ quốc gia.
Cựu Tổng thống Việt Nam Cộng hoà Trần Văn Hương (1903 – 1982, ảnh chụp thời còn giữ chức Phó Tổng thống, 01/10/1971). Ảnh: Wikipedia
Ngày 23/4, trước tình hình chiến sự diễn biến xấu, Trần Văn Đôn đã họp với các tướng lĩnh, chỉ thị củng cố tuyến phòng thủ Sài Gòn. Ông cũng đề nghị Dương Văn Minh thuyết phục Cao Văn Viên ở lại vị trí Tổng Tham mưu trưởng.
Trần Văn Hương sau đó đã chọn lựa Nguyễn Ngọc Huy, một người có quan điểm cứng rắn, cho vị trí Thủ tướng, thay vì Dương Văn Minh. Quyết định này vấp phải sự phản đối của Trần Văn Đôn và các tướng lĩnh khác, bởi họ tin rằng chỉ có Dương Văn Minh mới có thể thương lượng với Hà Nội.
Những Giờ Phút Cuối Cùng
Ngày 25/4, trong cuộc gặp gỡ cuối cùng với Nguyễn Văn Thiệu trước khi ông này rời khỏi Việt Nam, Trần Văn Đôn nhận được lời đề nghị bất ngờ: trở thành Thủ tướng để thương lượng với Hà Nội. Tuy nhiên, Trần Văn Đôn hiểu rõ, mọi việc đã quá muộn.
Tổng thống Ford họp mặt Ngoại trưởng Kissinger, Đại tướng Weyand và Đại sứ Graham Martin về vấn đề ở miền Nam Việt Nam (25/3/1975). Ảnh: Gerald R. Ford Presidential Library
Tình hình ngày càng trở nên bi đát, quân đội miền Bắc đã tiến sát Sài Gòn. Dù đề đốc Chung Tấn Cang, Tư lệnh Hải quân, đã đề xuất phương án di tản bằng đường biển, Dương Văn Minh vẫn chấp nhận thất bại.
Ngày 30/4/1975, xe tăng của quân đội miền Bắc tiến vào Dinh Độc Lập, chấm dứt chế độ Việt Nam Cộng Hòa. Trước thời khắc lịch sử đó, Dương Văn Minh đã đọc lời tuyên bố đầu hàng, kết thúc một chương đầy biến động của lịch sử Việt Nam.
Một máy bay của Thủy quân Lục chiến Mỹ cất cánh từ nóc Tòa Đại sứ Hoa Kỳ tại Sài Gòn, Việt Nam, ngày 30/4/1975. Ảnh: AP Photo/Phu
Hồi ký của Trần Văn Đôn đã hé lộ những chi tiết ít được biết đến về những ngày cuối cùng của Sài Gòn, về những nỗ lực chính trị trong tuyệt vọng và những to tính cá nhân đã ảnh hưởng đến dòng chảy lịch sử. Câu chuyện của ông là một lời nhắc nhở về những biến động khốc liệt của thời cuộc và những mất mát không thể bù đắp của chiến tranh.
