Tháng 5/1975, sự kiện lịch sử trọng đại diễn ra tại Việt Nam đã làm chấn động thế giới và để lại những dư âm sâu sắc trong lòng người dân Mỹ. Sự sụp đổ của chính quyền Sài Gòn, đánh dấu sự thất bại của Mỹ sau hai thập kỷ can dự quân sự, đã tạo nên một làn sóng phản ứng đa chiều từ giới chính trị gia, học giả, cựu binh và người dân Mỹ. Tạp chí TIME số ra ngày 12/5/1975, với hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh nổi bật trên trang bìa, đã phản ánh chân thực tâm trạng của nước Mỹ trong thời khắc lịch sử đầy biến động này.
Tạp chí Time ngày 12/5/1975
Ngay sau sự kiện Sài Gòn thất thủ, TIME đã thực hiện một loạt phỏng vấn với những nhân vật có ảnh hưởng, trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào cuộc chiến tranh tại Việt Nam. Từ những người hoạch định chính sách, tướng lĩnh quân đội đến các nhà hoạt động phản chiến, những chia sẻ của họ đã vẽ nên một bức tranh đa sắc về tâm lý xã hội Mỹ, phản ánh sự hụt hẫng, tiếc nuối, trách nhiệm và cả những bài học đắt giá từ cuộc chiến.
Những Hồi Âm Đầy Trăn Trở
Tướng William Westmoreland, vị tướng từng chỉ huy lực lượng Mỹ tại Việt Nam, không giấu nổi sự thất vọng: “Thật đau lòng…Đó là một ngày buồn trong lịch sử huy hoàng của đất nước chúng ta.” Ông cho rằng việc Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Quyền lực Chiến tranh năm 1973, hạn chế quyền lực của Tổng thống trong việc triển khai quân đội, là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến thất bại của Mỹ.
Tổng thống Mỹ Lyndon Johnson trong một chuyến thăm tới Nam Việt Nam tháng 10/1966, cùng tướng William Westmoreland, Nguyễn Văn Thiệu và Nguyễn Cao Kỳ (từ trái sang). Ảnh: Yoichi Okamoto/National Archives
Hubert Humphrey, cựu Phó Tổng thống Mỹ, bày tỏ sự tiếc nuối khi chứng kiến “sự đau khổ, hỗn loạn và hoảng sợ” của người dân miền Nam Việt Nam. Ông thừa nhận sai lầm của Mỹ khi áp đặt giải pháp cho một vấn đề phức tạp mà không hiểu rõ bản chất văn hóa và chính trị của khu vực.
Dean Rusk, cựu Ngoại trưởng Mỹ, kêu gọi một cuộc nhìn nhận lại về chính sách đối ngoại của Mỹ. Ông cảnh báo về cái giá phải trả cho “an ninh tập thể” và nhấn mạnh sự cần thiết của việc rút kinh nghiệm từ thất bại.
William Bundy, cựu cố vấn An ninh Quốc gia, gọi cuộc chiến là “một thảm kịch với những hậu quả tàn khốc”, đồng thời đặt câu hỏi về giá trị của việc can thiệp quân sự vào một quốc gia khác.
Clark Clifford, cựu Bộ trưởng Quốc phòng, lại cho rằng sự sụp đổ của Sài Gòn là “kết quả tốt nhất” cho người dân miền Nam Việt Nam, bởi nó chấm dứt một cuộc nội chiến đẫm máu.
Bài Học Từ Thất Bại
J. William Fulbright, cựu Thượng nghị sĩ, chỉ trích thái độ “kiêu ngạo” và “khinh thường” của Mỹ đối với các nền văn hóa khác.
George Ball, cựu Thứ trưởng Ngoại giao, người từng phản đối can dự quân sự vào Việt Nam, cho rằng Mỹ đã mắc sai lầm khi đặt niềm tin vào một chính quyền không có đủ sự ủng hộ của người dân.
Daniel Ellsberg, người phơi bày Hồ sơ Lầu Năm Góc, lại có cái nhìn lạc quan hơn. Ông cho rằng quyết định rút quân của Mỹ là kết quả của ý chí phản chiến mạnh mẽ trong lòng người dân.
Góc Nhìn Từ Những Người Trực Tiếp Tham Gia
Bên cạnh những phân tích từ giới tinh hoa, bài viết trên TIME cũng ghi nhận những chia sẻ đầy xúc động của cựu binh và các nhà hoạt động phản chiến.
John Fermin, cựu binh mất một chân trong chiến tranh, bày tỏ sự hối tiếc khi tham gia vào một cuộc chiến “lẽ ra họ phải tự mình chiến đấu”.
Thomas Hyland, cựu binh bị thương nặng, yêu cầu chính phủ Mỹ có lời giải thích thỏa đáng cho sự hy sinh của những người lính như anh.
Dean Kahler, sinh viên bị liệt trong vụ xả súng tại Kent State, cho rằng sự kiện Sài Gòn thất thủ là một minh chứng cho sức mạnh của phong trào phản chiến.
Richard Stratton, phi công bị bắt làm tù binh, chỉ trích cách hành xử “đáng xấu hổ” của Mỹ khi bỏ rơi đồng minh.
Kết Luận
Sự kiện 30/4/1975 đã khép lại một chương đen tối trong lịch sử Việt Nam và để lại những vết thương lòng khó phai mờ. Bài viết trên tạp chí TIME số ra ngày 12/5/1975 đã phần nào phản ánh được tâm trạng của nước Mỹ sau thất bại, từ sự hụt hẫng, đau xót, đến những lời tự vấn, nhìn nhận lại trách nhiệm và rút ra bài học cho tương lai.
