Tháng 11 năm 1963, Sài Gòn dậy sóng. Cuộc đảo chính do các tướng lĩnh Việt Nam Cộng Hòa thực hiện đã lật đổ chế độ Đệ nhất Cộng hòa, kết thúc vĩnh viễn quyền lực của anh em Ngô Đình Diệm – Ngô Đình Nhu. Sự kiện chấn động này, được Hoa Kỳ hậu thuẫn, đã mở ra một chương mới đầy biến động cho miền Nam Việt Nam, đồng thời in đậm dấu ấn của nước Mỹ vào dòng chảy lịch sử đất nước.
Từ Đồng Minh Trở Thành Cái Gai Trong Mắt Washington
Sự ra đi của chế độ Diệm – Nhu, ban đầu được chính Mỹ dựng lên, là một nghịch lý lịch sử. Vậy điều gì đã đẩy mối quan hệ đồng minh đi đến bước đường cùng?
Những tư liệu giải mật từ Thư viện Tổng thống John F. Kennedy hé lộ những toan tính và mâu thuẫn âm ỉ bên trong. Dù được Mỹ hậu thuẫn, chính quyền Diệm – Nhu ngày càng trở nên độc lập và cứng đầu, đi ngược lại lợi ích của Washington.
Mâu thuẫn về chiến lược: Mỹ mong muốn một chế độ miền Nam Việt Nam hoàn toàn lệ thuộc, dễ dàng thao túng, và tuân theo mô hình của Mỹ. Trong khi đó, Diệm lại muốn xây dựng một quốc gia độc lập, tự chủ, không muốn trở thành con bài trong tay ngoại bang.
Mâu thuẫn về chính sách: Anh em Diệm – Nhu bị cáo buộc đàn áp Phật giáo, khủng hoảng Phật giáo bùng nổ khiến dư luận quốc tế phẫn nộ, gây bất lợi cho hình ảnh của Mỹ. Washington lo ngại sự cứng rắn của Diệm – Nhu sẽ đẩy người dân miền Nam về phía cộng sản.
Mâu thuẫn về quyền lợi: Diệm – Nhu cản trở sự can dự trực tiếp của Mỹ vào miền Nam Việt Nam. Họ muốn tự mình kiểm soát quân đội, kinh tế và chính trị, không muốn chia sẻ quyền lực với người Mỹ.
Tướng Maxwell Taylor, Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara và Tổng thống John F. Kennedy tại Nhà Trắng (Ảnh: Thư viện JFK)
Làn Gió Đảo Chính Và Cái Chết Của Một Chế Độ
Nhận thấy chế độ Diệm – Nhu không còn phù hợp, Mỹ chuyển hướng ủng hộ phe đảo chính. Các tướng lĩnh Việt Nam Cộng Hòa, bất mãn với sự cai trị của Diệm và nhận được “cái gật đầu” từ Washington, đã quyết hành động.
Phiên họp ngày 29/8/1963 tại Nhà Trắng cho thấy rõ sự ủng hộ của Mỹ đối với cuộc đảo chính. Tổng thống Kennedy, cùng các cố vấn cấp cao, đã đồng ý “hậu thuẫn cho việc tiếp xúc của tình báo CIA với các tướng lãnh Việt Nam”, đồng thời “cho phép Đại sứ Lodge loan báo việc đình chỉ viện trợ của Hoa Kỳ”.
Ngày 28/10/1963, 4 ngày trước khi xảy ra đảo chính, Ngô Đình Diệm và Đại sứ Mỹ Henry Cabot Lodge gặp nhau tại lễ khai trương Trung tâm Năng lượng Nguyên tử ở Đà Lạt, nhưng không nói chuyện nhiều.
Bản ghi nhớ của CIA ngày 2/11/1963 ghi lại diễn biến cuộc đảo chính. Sau khi Dinh Gia Long bị bao vây, Diệm đã gọi điện cho Tướng Đôn đề nghị đầu hàng. Tuy nhiên, thông tin chính thức lại cho biết Diệm và Nhu đã tự sát trên đường bị áp giải.
Bóng Dáng Nước Mỹ Và Những Hệ Lụy Lịch Sử
Cái chết của Diệm – Nhu là một thắng lợi cho Mỹ, nhưng cũng để lại những hệ lụy khó lường:
Miền Nam Việt Nam càng lệ thuộc vào Mỹ: Các chính phủ kế tiếp đều phải dựa vào sự hỗ trợ của Mỹ, không thể tự chủ trong các quyết định quan trọng.
Tình hình chính trị bất ổn: Các cuộc đảo chính liên tiếp xảy ra, tạo nên sự hỗn loạn, chia rẽ trong nội bộ chính quyền miền Nam.
Cuộc chiến tranh Việt Nam leo thang: Sự can thiệp quân sự của Mỹ ngày càng sâu rộng, dẫn đến một cuộc chiến tranh kéo dài và tàn khốc.
Cuộc đảo chính 1/11/1963 là một sự kiện lịch sử trọng đại, đánh dấu sự can thiệp trực tiếp của Mỹ vào chính trị Việt Nam. Nó cho thấy tham vọng chi phối của một siêu cường, đồng thời cũng là bài học về sự lựa chọn, sự đánh đổi và cái giá phải trả cho độc lập, tự chủ của một quốc gia.
