Câu chuyện về vương quốc Champa cổ đại luôn là đề tài hấp dẫn, thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu sử học. Tuy nhiên, biên niên sử Sakkarai Dak Rai Patao, một nguồn tư liệu quý giá về tiểu vương quốc Panduranga (một phần của liên bang Champa), lại thường bị hiểu sai và diễn giải lệch lạc. Bài viết này, dựa trên nghiên cứu của Pgs. Ts. Po Dharma, sẽ làm sáng tỏ những hiểu lầm xung quanh Sakkarai Dak Rai Patao, đồng thời khẳng định giá trị lịch sử đích thực của nó như biên niên sử của Panduranga, chứ không phải của toàn bộ liên bang Champa đóng đô ở Vijaya.
Nội dung
Sakkarai Dak Rai Patao ghi chép lại hành trình của các vị vua Panduranga, từ thời kỳ huyền thoại đến thời kỳ lịch sử được kiểm chứng. Việc một số nhà nghiên cứu đồng nhất các nhân vật trong biên niên sử này với các vị vua Champa ở Vijaya là một sai lầm nghiêm trọng, gây nhiễu loạn cho việc tìm hiểu lịch sử Champa. Ví dụ điển hình là việc nhầm lẫn Po Klaong Garai, một vị vua huyền thoại trong Sakkarai Dak Rai Patao, với Jaya Indravarman IV, vua của liên bang Champa. Tương tự, Po Binnasuar, vua của Panduranga, cũng bị nhầm lẫn với Chế Bồng Nga, quốc vương của liên bang Champa.
Nguồn Gốc Của Sai Lầm
Sai lầm trong việc diễn giải Sakkarai Dak Rai Patao chủ yếu xuất phát từ tác phẩm “Dân Tộc Chàm Lược Sử” của Dorohiem và Dohamide xuất bản năm 1965. Tác phẩm này đã hiểu sai nghiên cứu của E. Aymonier và cho rằng Sakkarai Dak Rai Patao là biên niên sử của toàn bộ vương quốc Champa. Trên thực tế, nghiên cứu của E. Durand năm 1905 đã khẳng định Sakkarai Dak Rai Patao là biên niên sử của tiểu vương quốc Panduranga. Quan điểm này được giới chuyên gia phương Tây công nhận và cũng là kết luận của luận án tiến sĩ của Pgs. Ts. Po Dharma.
Panduranga: Tiểu Vương Quốc Trong Liên Bang Champa
Lịch sử Panduranga gắn liền với cuộc đấu tranh giành quyền tự trị. Từ thế kỷ 11, Panduranga đã nhiều lần nổi dậy chống lại chính quyền trung ương Champa ở Vijaya. Mặc dù thuộc liên bang Champa, Panduranga vẫn duy trì một cơ cấu hành chính, chính trị và quân sự riêng biệt. Thậm chí, có thời điểm Panduranga còn triều cống trực tiếp cho Trung Hoa như một quốc gia độc lập.
Panduranga đóng vai trò quan trọng trong lịch sử Champa, đặc biệt là sau khi Vijaya thất thủ năm 1471. Tiểu vương quốc này trở thành nơi trú ẩn cho các tướng lĩnh và hoàng thân Champa. Panduranga tiếp tục tồn tại như một thực thể chính trị riêng biệt cho đến đầu thế kỷ 19, dưới sự cai trị của các vị vua được nhà Nguyễn tấn phong.
Giải Mã Biên Niên Sử Sakkarai Dak Rai Patao
Sakkarai Dak Rai Patao ghi chép lại tên tuổi và thời gian trị vì của 38 vị vua Panduranga, chia làm hai phần: thời kỳ tiền sử (huyền thoại) và thời kỳ lịch sử.
Thời Kỳ Tiền Sử
Phần đầu của biên niên sử kể về năm vị vua huyền thoại, được cho là tự sinh ra và mang sức mạnh thần linh. Họ được xem như những vị thần sáng lập vương quốc, cai trị một thời gian rồi trở về trời. Po Klaong Garai, một trong năm vị vua này, thường bị nhầm lẫn với vua Chế Mân, người đã xây dựng đền tháp Po Klaong Garai ở Phan Rang.
Thời Kỳ Lịch Sử
Phần thứ hai ghi lại các triều đại vua chúa Panduranga từ Po Sri Agarang (khoảng 1193-1235) đến Po Saong Nhung Ceng (1799-1822). Các vị vua này là những nhân vật lịch sử có thật, cai trị Panduranga trong bối cảnh liên tục biến động của lịch sử Champa. Sakkarai Dak Rai Patao cung cấp thông tin quý giá về quyền kế vị theo chế độ mẫu hệ và những biến động chính trị tại Panduranga. Việc xác định niên đại chính xác cho các triều đại gặp nhiều khó khăn do biên niên sử chỉ sử dụng hệ thống 12 con giáp. Tuy nhiên, bằng cách đối chiếu với các nguồn tư liệu khác, đặc biệt là thư tịch cổ Việt Nam, chúng ta có thể xác định được niên đại tương đối chính xác cho các triều đại vua chúa Panduranga.
Kết Luận
Sakkarai Dak Rai Patao là một nguồn tư liệu vô giá đối với việc nghiên cứu lịch sử Panduranga và Champa. Việc hiểu đúng bản chất của biên niên sử này là chìa khóa để tránh những sai lầm trong việc diễn giải lịch sử. Sakkarai Dak Rai Patao không chỉ là câu chuyện về các vị vua, mà còn phản ánh cuộc đấu tranh giành tự trị, bản sắc văn hóa và sự tồn tại bền bỉ của tiểu vương quốc Panduranga trong bối cảnh lịch sử đầy biến động. Bài học lịch sử về sự kiên cường của người Chăm ở Panduranga vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
