Cuộc chiến tranh Đông Dương (1945-1954) là một chương bi thương trong lịch sử Việt Nam, cũng là một mảng màu phức tạp trong lịch sử nước Pháp. Bên cạnh những người lính Pháp, còn có một lực lượng khác, ít được nhắc đến nhưng đóng vai trò không nhỏ: lính châu Phi. Họ là ai? Tại sao họ lại có mặt trên chiến trường xa xôi này? Và cuộc chiến này đã ảnh hưởng đến họ như thế nào? Bài viết này sẽ hé mở những góc khuất về những người lính “ẩn số” này, dựa trên nghiên cứu của nhà sử học Michel Bodin, một chuyên gia về Lực lượng Viễn chinh Pháp tại Đông Dương.
Từ Châu Phi đến Đông Dương: Hành trình của những người lính “bất đắc dĩ”
Sự hiện diện của lính châu Phi tại Đông Dương không phải là điều ngẫu nhiên. Sau Thế chiến II, nước Pháp kiệt quệ về kinh tế, nhưng vẫn ôm mộng khôi phục ách thống trị tại Đông Dương. Việc huy động quân số tại chính quốc gặp nhiều khó khăn, buộc Paris phải tìm kiếm nguồn nhân lực từ các thuộc địa châu Phi. Nhà sử học Michel Bodin cho biết ý tưởng này đã được nhen nhóm từ cuối thế kỷ 19, nhưng bị gác lại cho đến khi Pháp thực sự lâm vào tình trạng thiếu hụt binh lính trầm trọng vào năm 1946. Tuy nhiên, tướng Leclerc, cố vấn của De Gaulle, đã phản đối kế hoạch này do lo ngại gây mâu thuẫn với Mỹ, quốc gia vốn phản đối chủ nghĩa thực dân.
Mặc dù vậy, đến năm 1947, những người lính châu Phi đầu tiên đã đặt chân đến Đông Dương. Theo Michel Bodin, quyết định này được đưa ra sau nhiều tranh cãi gay gắt trên chính trường Pháp. Ban đầu, số lượng lính châu Phi chỉ chiếm 0,7% Lực lượng Viễn chinh, nhưng con số này đã tăng lên đáng kể, đạt 16% vào năm 1954. Vào thời điểm đó, gần một nửa triệu lính Pháp đã được điều động sang Đông Dương.
“Lính Senegal”: Sự khác biệt văn hóa và những thách thức trên chiến trường
Theo Michel Bodin, có sự khác biệt rõ rệt giữa lính Bắc Phi (Maghreb) và lính Hạ Sahara. Vào ngày 1/2/1954, lính châu Phi chiếm 43,5% lục quân Pháp tại Đông Dương, không kể lính bản xứ. Từ năm 1947 đến 1954, khoảng 122.900 lính Bắc Phi và 60.340 lính Hạ Sahara đã được điều động đến Đông Dương. Những người lính từ vùng Hạ Sahara, thường được gọi chung là “lính Senegal”, phải đối mặt với nhiều khó khăn trong việc thích nghi với khí hậu nóng ẩm, địa hình sông nước và rừng rậm của Đông Dương. Nhiều người đã chết đuối hoặc mắc bệnh do khí hậu và môi trường khắc nghiệt.
Việc tiếp xúc với người dân bản địa cũng tạo ra những xung đột văn hóa. Người Việt e ngại những người lính da đen, nhất là sau những chiến dịch tuyên truyền của Việt Minh về sự tàn bạo của họ. Tuy nhiên, theo Michel Bodin, mối quan hệ giữa lính châu Phi và người dân địa phương rất đa dạng, tùy thuộc vào từng thời kỳ và khu vực. Ở những vùng yên bình, sự tương tác diễn ra hòa bình hơn, trong khi tại các điểm nóng giao tranh, mâu thuẫn thường xuyên xảy ra.
Giống như lính Pháp, lính châu Phi cũng thiếu kinh nghiệm chiến đấu và chưa được huấn luyện bài bản để đối phó với chiến tranh du kích của Việt Minh. Họ thường gặp khó khăn trong việc rà phá mìn và đôi khi có hành vi tàn bạo với dân thường. Tuy nhiên, khi được trang bị đầy đủ vũ khí và có sự yểm trợ của pháo binh, lính châu Phi đã chiến đấu rất ngoan cường, điển hình là trong trận Điện Biên Phủ.
Từ chiến trường Đông Dương đến phong trào giải phóng dân tộc tại Châu Phi
Chiến tranh Đông Dương không chỉ là một cuộc chiến tranh giành thuộc địa, mà còn là một chất xúc tác cho phong trào giải phóng dân tộc tại châu Phi. Michel Bodin đặt câu hỏi liệu cuộc chiến này có tác động đến tư tưởng và nhận thức của những người lính châu Phi hay không. Ông cho rằng, trong trường hợp của Algeria, chiến tranh Đông Dương đã làm suy yếu quân đội Pháp và hình ảnh của nước Pháp, mặc dù không phải do tác động trực tiếp của chiến dịch tuyên truyền của Việt Minh.
Kết luận: Bài học lịch sử và sự đồng cảm
Câu chuyện về những người lính châu Phi tại Đông Dương là một phần lịch sử ít được biết đến, nhưng lại mang nhiều ý nghĩa. Họ là những người bị cuốn vào vòng xoáy của chiến tranh, phải chiến đấu trên một chiến trường xa lạ, đối mặt với những khó khăn chồng chất. Việc tìm hiểu về họ không chỉ giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về cuộc chiến tranh Đông Dương, mà còn giúp chúng ta hiểu hơn về những hệ lụy của chủ nghĩa thực dân và trân trọng giá trị của hòa bình, độc lập.
Tài liệu tham khảo
Sách:
- Bodin, M. (1996). La France et ses soldats, Indochine, 1945-1954. L’Harmattan.
- Bodin, M. (1997). Soldats d’Indochine 1945-1954. L’Harmattan.
- Bodin, M. (1998). Les Combattants français face à la guerre d’Indochine 1945-1954. L’Harmattan.
- Bodin, M. (2000). Les Africains dans la guerre d’Indochine 1947-1954. L’Harmattan.
Luận án:
- Bodin, M. (1991). Le Corps Expéditionnaire Français en Indochine, 1945-1954, le soldat des forces terrestres. Luận án tiến sĩ, Đại học Paris I-Panthéon-Sorbonne.
Nguồn:
- RFI. (2021). Chiến tranh Đông Dương: Lính thuộc địa châu Phi.
