Xương Giang, vùng đất ven sông Thương, từng là một đô hội sầm uất, trung tâm thương mại phồn thịnh nối liền trung châu với duyên hải. Nguyễn Dữ, trong Truyền kỳ mạn lục, đã khắc họa nên hình ảnh Xương Giang cuối thời Trần với dinh thự nguy nga của Nguyễn Trung Ngạn, tiệc đêm sang trọng, ca múa tưng bừng. Cũng chính nơi đây, những đoàn thuyền chở tơ lụa của Hồ Kỳ Vọng từ Phong Châu xuôi dòng Thao đã từng cập bến.
Nội dung
Xương Giang: Từ đô hội sầm uất đến trọng trấn quân sự
Xương Giang vốn không phải trọng trấn quân sự. Thiên nhiên ưu ái ban tặng cho vùng đất này vẻ đẹp thơ mộng của dòng sông Thương, còn gọi là Nhật Đức Giang, Đào Hoa Giang, Xương Khê, Xương Thủy, chứ không phải núi non hiểm trở. Lý Tử Tấn, trong Xương Giang phú, mô tả nơi đây là “lạch thiên nhiên của trời Nam sẵn có” với cồn cát, bãi lau, sóng vỗ rì rào.
Trận_Chi_Lăng_-_Xương_Giang.pngHình ảnh minh họa trận Chi Lăng – Xương Giang
Sự thay đổi đến khi quân Minh xâm lược, biến Xương Giang thành cứ điểm quân sự. Theo Nhật Nham (Trinh Như Tấu), nhà Minh chia Đại Việt thành 17 phủ, 5 châu, đặt 12 vệ, xây thành đắp lũy. Thành Xương Giang nằm ở vị trí xung yếu, “ngay cuống họng đường sang Nam Quan”, được xây dựng kiên cố bằng đất, chu vi 1200 thước tây, diện tích 75 mẫu, có 4 cửa và 4 pháo đài. Bên trong thành có dinh thự, cột cờ, nhà giam, kho thóc và trại quân.
Hai lần công phá thành Xương Giang
Năm 1420, Lê Ngã, tự xưng Thiên Thượng Hoàng Đế, đã đốt phá thành Xương Giang. Vài năm sau, năm 1427, trong bão táp của khởi nghĩa Lam Sơn, Trần Nguyên Hãn, bằng tài thao lược, đã hạ thành Xương Giang sau hơn 6 tháng vây hãm. Ông cho đào đường ngầm, sử dụng câu liêm, giáo, nỏ cứng, hỏa tiễn, hỏa pháo tấn công bốn mặt, buộc Kim Dận và Lý Nhậm, chỉ huy quân Minh, phải tự sát.
Mặt trận Xương Giang: Vượt ra ngoài khuôn viên thành lũy
Trận quyết chiến chiến lược Xương Giang không chỉ diễn ra trong khuôn viên thành mà còn lan rộng ra vùng phụ cận. Tháng 10/1427, Lê Lợi chỉ huy quân Lam Sơn bao vây quân Minh do Thôi Tụ và Hoàng Phúc chỉ huy. Quân Minh bị dồn vào thế cùng, chờ viện binh từ Đông Quan và Chí Linh nhưng bất thành. Lê Lợi tận dụng thời cơ, chặn đứng đường vận lương, chia quân tấn công. Ngày 15/10/1427 (tức 3/11/1427), quân Minh đại bại, hơn 5 vạn tên bị chém, 3 vạn bị bắt sống, Thôi Tụ và Hoàng Phúc cũng bị bắt.
Sau chiến thắng, Lê Lợi truyền lệnh phá thành Xương Giang, chia đất thưởng cho 5 xã có công giúp vua dẹp giặc. Dấu tích thành Xương Giang tuy mờ nhạt nhưng chiến thắng lẫy lừng vẫn còn vang vọng đến muôn đời sau.
Xương Giang trong tâm thức hậu thế
Lý Tử Tấn, trong Xương Giang phú, ca ngợi chiến thắng vẻ vang, khát vọng hòa bình của dân tộc. Lê Thánh Tông, khi trở lại chiến trường xưa, đã xúc động trước cảnh vật và hồi tưởng lại chiến công oanh liệt của cha ông. Ba trăm năm sau, sứ thần nhà Thanh Đức Bảo cũng ca ngợi vẻ đẹp thanh bình của vùng đất này.
Nguyễn Trãi, trong Bình Ngô đại cáo, đã ghi nhận chiến thắng Xương Giang làm “gió mây vì thế mà biến sắc, trời trăng ảm đạm đến lu mờ”. Lê Quý Đôn đánh giá đây là trận thắng lớn nhất của nước Nam trước phương Bắc kể từ thời Trần.
Vũ công lừng lẫy, công người đất linh
Chiến thắng Xương Giang không chỉ nhờ vào sức mạnh của toàn dân mà còn nhờ tài thao lược của các tướng lĩnh Lam Sơn như Trần Nguyên Hãn, Lê Sát, Lưu Nhân Chú, Phạm Vấn, Lê Lý, Lê Văn An. Họ là những “tướng vuốt nanh”, những người đã góp phần làm nên chiến thắng lẫy lừng, khiến “đất trở nên linh địa”.
Nhà Minh cũng cử những tướng lão luyện như Liễu Thăng, Lương Minh, Lý Khánh, Thôi Tụ, Hoàng Phúc đến Xương Giang nhưng cuối cùng đều thất bại thảm hại.
Kết luận
Xương Giang, từ một đô hội sầm uất, đã trở thành chiến trường lịch sử, ghi dấu chiến công hiển hách của dân tộc Đại Việt. Chiến thắng Xương Giang không chỉ là chiến thắng quân sự mà còn là chiến thắng của ý chí kiên cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng hòa bình của dân tộc. Bài học về “có đức công mới lớn, có người đất mới linh” của Lý Tử Tấn vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Chiến thắng Xương Giang mãi mãi là biểu tượng cho sức mạnh của dân tộc, là niềm tự hào của muôn đời con cháu.
