Sau khi bức màn sắt của Chiến tranh Lạnh hạ xuống, một khoảng trống quyền lực xuất hiện tại Đông Nam Á. Hoa Kỳ rút khỏi Việt Nam, Liên Xô tan rã, tạo điều kiện cho Trung Quốc trỗi dậy và tìm kiếm ảnh hưởng tại khu vực này. Với nguồn tài nguyên phong phú, vị trí địa chính trị quan trọng, và thị trường tiêu thụ rộng lớn, Đông Nam Á trở thành mục tiêu chiến lược của Trung Quốc trong hành trình vươn lên vị thế cường quốc toàn cầu.
Bản đồ Đông Nam Á
Bối cảnh Quốc tế và Khu vực
Sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991 đã chấm dứt thế giới lưỡng cực, mở ra kỷ nguyên mới với Hoa Kỳ là siêu cường duy nhất. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của Nhật Bản, Trung Quốc và Liên minh Châu Âu đã dần hình thành một thế giới đa cực. Xu hướng hợp tác, hòa bình và phát triển kinh tế trở thành chủ đạo, thúc đẩy các quốc gia xích lại gần nhau hơn. Trong khi đó, các nước Đông Nam Á, sau khi giành độc lập, tập trung vào tái thiết và phát triển kinh tế. Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), được thành lập năm 1967, bắt đầu hình thành khu vực mậu dịch tự do từ năm 1991, đặt nền móng cho sự hợp tác kinh tế khu vực.
Chính sách Đông Nam Á của Trung Quốc
Quan điểm và Thiết lập Quan hệ
Trung Quốc nhìn nhận Đông Nam Á mang lại lợi ích trên nhiều phương diện. Về an ninh, khu vực này có chung biên giới trên bộ với Việt Nam, Lào, Myanmar và trên biển với Việt Nam, Philippines, khiến sự ổn định của Đông Nam Á ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh Trung Quốc. Về kinh tế, Đông Nam Á là thị trường tiềm năng với gần 500 triệu dân và nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào, bổ sung cho sự thiếu hụt của Trung Quốc. Đặc biệt, cộng đồng người Hoa đông đảo tại Đông Nam Á đóng vai trò quan trọng trong dòng chảy vốn đầu tư vào Trung Quốc.
Nhận thức được tầm quan trọng của Đông Nam Á, Trung Quốc chủ động thiết lập quan hệ song phương và đa phương với các nước trong khu vực. Mối quan hệ giữa Trung Quốc và ASEAN, tuy được thiết lập từ năm 1996, nhưng phải đến năm 2001 mới có những bước tiến đáng kể, chuyển từ “mối đe dọa Trung Quốc” sang “cơ hội Trung Quốc”.
Chiến lược Vươn lên Cường quốc
Tham vọng của Trung Quốc là trở thành cường quốc toàn cầu, sánh ngang hoặc vượt Mỹ. Đông Nam Á được xem là bàn đạp quan trọng để thực hiện tham vọng này. Chiến lược của Trung Quốc là biến Đông Nam Á thành thị trường kinh tế riêng, tạo sự lệ thuộc, rồi sau đó chi phối về chính trị, biến các nước trong khu vực thành đồng minh, phá vỡ thế bao vây của Mỹ và cạnh tranh với Nhật Bản. Chính sách “láng giềng thân thiện” được Trung Quốc triển khai, kế thừa tư tưởng ngoại giao của Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, đặt Đông Nam Á vào vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển.
Triển khai Chính sách trên các Lĩnh vực
Kinh tế: Trung Quốc đẩy mạnh hợp tác kinh tế với các nước Đông Nam Á thông qua các dự án, hiệp định, nhằm khai thác tài nguyên và mở rộng thị trường. Hiệp định khung khu mậu dịch tự do Trung Quốc – ASEAN (FTA) năm 2002 là minh chứng cho nỗ lực này. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng tích cực đầu tư vào các nước Đông Nam Á, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng, như việc hợp tác khai thác dầu khí với Indonesia.
Chính trị – An ninh: Trung Quốc ký kết nhiều hiệp định với ASEAN, như Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002, nhằm tạo dựng hình ảnh hợp tác và gìn giữ hòa bình. Tuy nhiên, trên thực tế, các hành động của Trung Quốc trên Biển Đông lại gây ra nhiều căng thẳng, cho thấy sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động.
Phản ứng của các nước Đông Nam Á
Các nước Đông Nam Á nhìn nhận chính sách của Trung Quốc một cách đa chiều, vừa hợp tác vừa cảnh giác. Họ ý thức được tầm quan trọng của Trung Quốc trong phát triển kinh tế, nhưng cũng lo ngại về tham vọng bành trướng của nước này. Việt Nam, với vị trí địa lý đặc biệt, là mục tiêu quan trọng trong chiến lược của Trung Quốc. Tuy nhiên, vấn đề chủ quyền biển đảo vẫn là điểm nóng trong quan hệ hai nước.
Kết luận
Chính sách Đông Nam Á của Trung Quốc hậu Chiến tranh Lạnh phản ánh tham vọng vươn lên cường quốc của nước này. Bằng việc kết hợp chính sách “láng giềng thân thiện” với các hoạt động kinh tế và chính trị, Trung Quốc đã gia tăng đáng kể ảnh hưởng tại khu vực. Tuy nhiên, những hành động gây căng thẳng trên Biển Đông cũng khiến các nước Đông Nam Á cảnh giác và tìm kiếm sự cân bằng trong quan hệ với các cường quốc. Bài học lịch sử cho thấy, việc duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực đòi hỏi sự hợp tác và tôn trọng lẫn nhau giữa các quốc gia.
Tài liệu tham khảo
Sách/Tài liệu gốc:
- Tuyên bố về Ứng xử của các Bên ở Biển Đông (DOC) và Quy tắc Hướng dẫn thực thi DOC. Trang web Ban thư ký Asean quốc gia Việt Nam Bộ Ngoại giao – Vụ Asean.
Nghiên cứu:
- Lê Văn Mỹ. Bước đầu tìm hiểu về “ngoại giao láng giềng” của Trung Quốc từ sau chiến tranh lạnh. Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc số 3(61)- 2005.
- Lê Thị Thu Hồng, TS. Phạm Hồng Thái (30/09/2014). Chính sách ngoại giao láng giềng của Trung Quốc nhìn từ ASEAN. Viện nghiên cứu Đông Bắc Á.
Hình ảnh:
- Bản đồ Đông Nam Á. Nghiên cứu Lịch sử.
