Năm 1965, lễ kỷ niệm 200 năm sinh Nguyễn Du diễn ra trong không khí sôi nổi. Kỷ yếu hội thảo về Đại thi hào được đón đọc như “lời vàng ngọc”. Gần nửa thế kỷ trôi qua, những nghiên cứu chính thống về Nguyễn Du dường như vẫn “nhất thành bất biến”. Tuy nhiên, cuốn Nguyễn Du, mười năm gió bụi của Phạm Trọng Chánh xuất bản khoảng năm 2010 đã thổi một làn gió mới vào các nghiên cứu về cuộc đời thi hào, đặt ra nhiều nghi vấn về những nhận định đã cũ, mở ra những hướng đi mới mẻ và thú vị.
Nội dung bài viết
Nguyễn Đại Lang và Cuộc Giang Hồ Đất Bắc
Một trong những điểm đáng chú ý nhất trong công trình của Phạm Trọng Chánh là việc xác định Nguyễn Đại Lang, nhân vật xuất hiện trong ba bài thơ Biệt Nguyễn Đại Lang và một bài Lưu Biệt Nguyễn Đại Lang của Nguyễn Du. Tài liệu chính thống trước đây chỉ ghi nhận Nguyễn Đại Lang là “ông bạn họ Nguyễn. Chưa rõ là ai”. Phạm Trọng Chánh, qua nghiên cứu công phu, đã chỉ ra Nguyễn Đại Lang chính là Nguyễn Đăng Tiến, còn được gọi là Cai Gia trong Hoàng Lê nhất thống chí, Cai Già trong Lịch triều tạp kỷ. Đây là một nhân vật lịch sử có thật, một vị tướng phản Thanh phục Minh, từng làm gia tướng cho Nguyễn Khản, anh em kết nghĩa với Nguyễn Du.
Phạm Trọng Chánh còn lập luận rằng chính Nguyễn Đại Lang là người đã đưa Nguyễn Du sang Vân Nam, tạo điều kiện cho cuộc “giang hồ” đất Bắc của thi hào. Giả thuyết này đã vấp phải sự phản bác của một số học giả, cho rằng Nguyễn Du không có điều kiện tài chính và khả năng giao tiếp để thực hiện một chuyến đi như vậy. Tuy nhiên, Phạm Trọng Chánh đã đưa ra những bằng chứng cho thấy Nguyễn Đại Lang, với vị thế của mình, hoàn toàn có đủ khả năng tài chính. Việc Nguyễn Du giả dạng nhà sư cũng là một cách để vượt qua rào cản ngôn ngữ và đảm bảo an toàn trên đường đi.
Từ Vân Nam đến Hàng Châu: Hành Trình Sáng Tác
Cuộc hành trình của Nguyễn Du không phải là cuộc phiêu lưu vô định, mà mang tính chất của một chuyến “đi thực tế” được chuẩn bị kỹ lưỡng. Điểm đến cuối cùng là Hàng Châu, nơi Nguyễn Du gặp lại Nguyễn Đại Lang. Tại đây, giữa bối cảnh văn hóa sôi động của Giang Nam, Nguyễn Du được tiếp xúc với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Chính chuyến đi này đã gieo mầm cho ý tưởng sáng tác Truyện Kiều sau này. Những trải nghiệm thực tế, những cảnh đời, những con người Nguyễn Du gặp gỡ trên đường “giang hồ” đã trở thành chất liệu sống động cho tác phẩm bất hủ của ông.
Độc Tiểu Thanh Ký và Tây Hồ: Một Nghi Vấn Mới
Bài thơ Độc Tiểu Thanh ký đặt ra một câu hỏi thú vị: Nguyễn Du đã viết bài thơ này ở đâu? Phạm Trọng Chánh cho rằng bài thơ được viết tại Tây Hồ, Hàng Châu, dựa trên những chi tiết tả cảnh trong bài. Quan điểm này được củng cố thêm qua bài thơ Chơi Hồ Tây nhớ bạn tặng Nguyễn Du của Hồ Xuân Hương. Sự khác biệt trong cách miêu tả Tây Hồ giữa hai bài thơ cho thấy Nguyễn Du có thể đã viết về một Tây Hồ khác, không phải Hồ Tây ở Hà Nội.
“Tay Ngang” và Học Thuật
Những phát hiện của Phạm Trọng Chánh, dù gây tranh cãi, đã góp phần làm phong phú thêm bức tranh về cuộc đời và sự nghiệp Nguyễn Du. Việc gọi ông là “tay ngang” vì không theo con đường học thuật chính thống có phần phiến diện và thiếu công bằng. Công trình của ông, dù có những điểm cần được tiếp tục 검증, vẫn xứng đáng được xem xét nghiêm túc và có thể mở ra những hướng nghiên cứu mới mẻ cho các thế hệ sau.
Kết Luận
Cuộc đời Nguyễn Du, với “chỗ khuất” ba năm giang hồ đất Bắc, vẫn còn nhiều điều bí ẩn chờ được khám phá. Những nghiên cứu mới, như công trình của Phạm Trọng Chánh, dù còn gây tranh cãi, đã thổi một làn gió mới vào nghiên cứu về Đại thi hào, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về con người và tác phẩm của ông. Hy vọng rằng trong tương lai, các nhà nghiên cứu sẽ tiếp tục tìm tòi, phát hiện và làm sáng tỏ thêm những bí ẩn còn lại, góp phần hoàn thiện bức tranh toàn diện về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Du.
