Côn Đảo, hòn đảo nhỏ nằm giữa biển khơi, lại giữ vị trí chiến lược trên tuyến hàng hải quốc tế, đã từ lâu là mục tiêu nhòm ngó của nhiều thế lực nước ngoài. Bài viết này sẽ đưa chúng ta trở về thời kỳ đầy biến động của thế kỷ 17-19, chứng kiến những nỗ lực kiên cường của chúa Nguyễn trong việc bảo vệ Côn Đảo khỏi tham vọng xâm chiếm của người Âu Châu, đặc biệt là Hà Lan và Anh.
Côn Đảo, hay Côn Lôn như người xưa thường gọi, được ví như cột mốc giữa đại dương, là điểm định hướng quan trọng cho các thuyền tàu di chuyển trên biển. Phí Tín, dịch giả trong đoàn thám hiểm của Trịnh Hòa, đã miêu tả Côn Lôn trong tác phẩm Tinh Tra Thắng Lãm là một ngọn núi sừng sững giữa biển, không có người ở nhưng giàu tài nguyên biển cả và cây trái. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của Côn Lôn trong hàng hải, nơi thuyền bè phải chờ gió thuận và cẩn trọng định hướng để tránh gặp nạn.
Thuyền chiến thời Nguyễn
Trần Luân Quýnh, tác giả Hải Quốc Văn Kiến Lục, lại cung cấp một góc nhìn khác về Côn Lôn. Ông không chỉ mô tả vẻ đẹp hùng vĩ của hòn đảo mà còn ghi chép lại những sự kiện lịch sử quan trọng liên quan đến cuộc tranh giành Côn Lôn giữa các thế lực phương Tây. Theo Trần Luân Quýnh, người Hà Lan sau khi mất Đài Loan đã từng dòm ngó Côn Lôn. Tuy nhiên, họ đã gặp phải sự kháng cự quyết liệt và cuối cùng phải từ bỏ ý định xâm chiếm.
Chúa Nguyễn và những cuộc đối đầu với người Âu
Dẹp bỏ những câu chuyện mang màu sắc thần thoại, chúng ta có thể thấy rằng việc người Hà Lan rút lui khỏi Côn Lôn không phải ngẫu nhiên. Lực lượng đã khiến họ gặp khó khăn chính là quân đội của chúa Nguyễn, người đang cai quản vùng đất Quảng Nam rộng lớn, trải dài từ Quảng Bình đến Đồng Nai và một phần Chân Lạp. Trần Luân Quýnh cũng khẳng định thực lực của chúa Nguyễn lúc bấy giờ vượt trội hơn cả chúa Trịnh ở Đàng Ngoài.
Cuộc chiến giữa chúa Nguyễn và người Hà Lan không chỉ diễn ra một lần. Năm 1644, Thế tử Dũng Lễ Hầu (sau này là chúa Nguyễn Phúc Tần) đã chỉ huy quân đội đánh tan quân Hà Lan ở cửa Eo (cửa Thuận), thiêu hủy một chiến thuyền lớn của địch. Đại Nam Thực Lục đã ghi lại chiến công hiển hách này, cho thấy sự mưu trí và dũng cảm của vị chúa Nguyễn trẻ tuổi.
Vào đầu thế kỷ 18, người Anh cũng đã nhòm ngó Côn Đảo. Năm 1702, một nhóm người Anh đã chiếm đóng Côn Lôn, xây dựng căn cứ và tích trữ lương thảo, vũ khí. Trấn thủ dinh Trấn Biên (Biên Hòa) là Trương Phúc Phan đã kịp thời báo tin cho chúa Nguyễn. Bằng chiến thuật khôn ngoan, ông đã sử dụng người Chà Và (Java) làm nội ứng, tiêu diệt quân Anh và giành lại Côn Đảo vào năm 1703. Chiến thắng này một lần nữa khẳng định sự quyết tâm của chúa Nguyễn trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ.
Không từ bỏ tham vọng, người Anh lại quay trở lại Côn Lôn vào những năm 1706-1707. Lần này, họ đã bị quân chúa Nguyễn đánh đuổi, phải từ bỏ mưu đồ xâm chiếm. Hải Quốc Văn Kiến Lục đã ghi lại sự kiện này, cho thấy sự kiên trì và bền bỉ của chúa Nguyễn trong cuộc chiến bảo vệ Côn Đảo.
Bài Học Lịch Sử và Ý Nghĩa Đối Với Hiện Tại
Trong bối cảnh các cường quốc phương Tây đang b expansion mạnh mẽ ở châu Á, việc chúa Nguyễn giữ vững được Côn Đảo là một thành tựu đáng ghi nhận. Điều này cho thấy tầm nhìn chiến lược và quyết tâm bảo vệ chủ quyền của các vị chúa Nguyễn. Bài học về sự kiên cường và mưu trí trong cuộc đấu tranh bảo vệ lãnh thổ của cha ông vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Vua Tự Đức, sau khi mất 6 tỉnh Nam Kỳ, đã tự trách mình trong Tự Biếm Dụ, cho thấy sự day dứt và nỗi đau mất nước. Lời tự trách của ông cũng là lời nhắc nhở cho hậu thế về trách nhiệm bảo vệ và gìn giữ đất nước.
Qua những tư liệu lịch sử quý giá, chúng ta càng thêm trân trọng công lao của các thế hệ đi trước trong việc giữ gìn từng tấc đất của Tổ quốc. Côn Đảo, hòn đảo nhỏ bé giữa biển khơi, đã trở thành biểu tượng cho tinh thần bất khuất và ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam.
