Mở đầu
Tháng 4 năm 1975, trong bối cảnh cuộc chiến tranh Việt Nam đang đi đến hồi kết, Sài Gòn – thủ đô của Việt Nam Cộng hòa – chìm trong những thời khắc lịch sử đầy biến động. Giữa không khí hỗn loạn và bất ổn, phần lớn các nhà báo quốc tế đã rời khỏi đất nước. Tuy nhiên, vẫn còn đó những phóng viên dũng cảm quyết định ở lại, tiếp tục sứ mệnh ghi lại những khoảnh khắc cuối cùng của cuộc chiến và chứng kiến sự chuyển giao quyền lực lịch sử. Trong số đó có Jim Laurie, phóng viên kỳ cựu của hãng tin NBC. Bài viết này, dựa trên hồi ký của Jim Laurie, sẽ dẫn dắt độc giả trở lại Sài Gòn những ngày tháng 4 năm 1975, cùng ông chứng kiến những diễn biến đầy kịch tính của lịch sử.
Sài Gòn Ngày 30 Tháng Tư: Cuộc Di Tản Và Sự Sụp Đổ
Sáng ngày 30 tháng 4 năm 1975, Jim Laurie thức dậy muộn hơn thường lệ. Không khí Sài Gòn hôm ấy khác hẳn mọi ngày. Luật lệ và trật tự dường như đã biến mất, thay vào đó là tiếng súng trường vang lên lẻ tẻ, báo hiệu một sự thay đổi lớn đang đến gần. Laurie cùng đồng nghiệp Neil Davis quyết định đến Đại sứ quán Mỹ – nơi đêm trước đó vẫn còn được bảo vệ nghiêm ngặt – để ghi lại những hình ảnh cuối cùng của cuộc di tản.
Cảnh tượng trước mắt khiến Laurie không khỏi bàng hoàng. Cánh cổng sắt kiên cố của Đại sứ quán giờ mở toang, không còn bóng dáng lính thủy đánh bộ canh gác. Bên trong, hàng ngàn người dân Sài Gòn chen chúc, hôi hốt mọi thứ có thể mang đi.
Trên nóc tòa nhà, một số ít lính thủy đánh bộ Mỹ cuối cùng đang chờ được di tản. Laurie và Davis hướng ống kính máy quay lên, ghi lại khoảnh khắc chiếc trực thăng cuối cùng cất cánh, mang theo những người lính cuối cùng rời khỏi Đại sứ quán. 8 giờ sáng, cuộc di tản của Đại sứ quán Mỹ chính thức kết thúc, đánh dấu sự sụp đổ của chính quyền Việt Nam Cộng hòa.
Bìa sách The Last Helicopter
Laurie chứng kiến cảnh tượng hỗn loạn của những người Việt tuyệt vọng tìm cách rời khỏi Sài Gòn. Họ vây quanh ông, chìa ra những tấm thẻ định danh, bằng chứng cho thấy họ từng làm việc cho chính phủ Mỹ, với hy vọng mong manh được giúp đỡ.
Lời Tuyên Bố Đầu Hàng Và Bóng Dáng Của Người Chiến Thắng
Khoảng 9 giờ 30 phút, Laurie bắt đầu tường thuật trực tiếp cho đài phát thanh NBC về chiếc trực thăng cuối cùng, về cảnh hôi của tại Đại sứ quán và về một Sài Gòn đang chờ đợi quân đội Bắc Việt Nam tiến vào.
Ít lâu sau, từ New York, John Chancellor – chủ nhiệm chương trình tin tức của NBC – lên sóng, thông báo về lời tuyên bố đầu hàng vô điều kiện của Tổng thống Dương Văn Minh. Cuộc chiến tranh kéo dài 30 năm tại Việt Nam đã chính thức kết thúc.
Laurie chạy ra ngoài, hướng ống kính máy ảnh về phía những chiếc xe tăng của Quân đội Nhân dân Việt Nam đang tiến vào thành phố. Một cảm giác kỳ lạ tràn ngập trong ông, một sự pha trộn giữa bàng hoàng, sửng sốt và nhẹ nhõm. Cuộc chiến đã kết thúc, nhưng mục đích của nó là gì? Những đau thương, mất mát mà nó gây ra để lại điều gì cho những người ở lại?
Xe tăng của bộ đội giải phóng trên đường Tự Do, ngày 30/4/1975 (Ảnh: Jim Laurie)
Chứng Nhân Những Giờ Khắc Lịch Sử
Trong khi Laurie đang bận rộn gửi tin bài về New York, Neil Davis đã có mặt tại Dinh Độc Lập. Ống kính máy quay của ông ghi lại khoảnh khắc chiếc xe tăng mang số hiệu 843 húc đổ cánh cổng sắt, mở đường cho quân giải phóng tiến vào Dinh.
Cuối ngày hôm đó, Laurie và Davis cùng đi với một nhóm “bộ đội giải phóng” – những người lính trẻ tuổi mà họ gọi là – để chứng kiến trận đánh cuối cùng ở Sài Gòn.
Bình Minh Trên Một Thành Phố Mang Tên Người
Những ngày đầu tháng 5, Sài Gòn như chìm trong giấc ngủ. Những nhóm nhỏ bộ đội tập trung ở trung tâm thành phố, trò chuyện với người dân.
Laurie đi dọc con đường Tự Do, trò chuyện với người dân. Ông cảm nhận được sự lo lắng, pha chút e dè nhưng phần lớn là nhẹ nhõm và hy vọng vào một tương lai hòa bình. Ngày 2 tháng 5, Laurie và Davis đến Chợ Lớn – khu vực tập trung đông người Hoa và là trung tâm kinh doanh sầm uất của Sài Gòn. Họ bắt gặp một xưởng sản xuất cờ đang gấp rút hoàn thành những đơn hàng mới. Trên đó là những khẩu hiệu, biểu ngữ của chính quyền cách mạng.
Sài Gòn ngày 2//5/1975 (Ảnh: Jim Laurie)
Cuộc sống ở Sài Gòn dần trở lại bình thường. Các cửa hàng, quán xá mở cửa trở lại. Laurie vẫn có thể thưởng thức ly cà phê và chiếc bánh sừng bò quen thuộc tại quán Givral.
Gặp Gỡ Chính Quyền Mới Và Hành Trình Rời Khỏi Sài Gòn
Ngày 8 tháng 5, Laurie cùng các nhà báo khác được mời đến dự buổi họp báo của Tướng Trần Văn Trà – Chủ tịch Ủy ban Quân quản Sài Gòn. Tại đây, Tướng Trà cam kết về một chính sách hòa giải, kêu gọi người dân hợp tác xây dựng đất nước. Ông cũng bác bỏ những tin đồn về “tắm máu”, khẳng định sẽ không có sự trả thù nào đối với những người từng phục vụ cho chính quyền cũ.
Vài ngày sau, Laurie nhận được thông báo phải rời Sài Gòn. Ông lựa chọn bay sang Viêng Chăn (Lào) rồi từ đó đến Hồng Kông để chuyển những thước phim quý giá ghi lại những ngày cuối cùng của Sài Gòn cho NBC. Ngày 26 tháng 5, chương trình đặc biệt của NBC về Sài Gòn lên sóng, mang đến cho khán giả Mỹ cái nhìn cận cảnh về một chương mới trong lịch sử Việt Nam.
Nhà báo Jim Laurie, tháng 5/1975
Kết luận
Những ngày cuối tháng 4 và đầu tháng 5 năm 1975 là khoảng thời gian lịch sử đầy biến động đối với Sài Gòn nói riêng và Việt Nam nói chung. Qua ống kính của phóng viên Jim Laurie, người đọc có cái nhìn chân thực và sống động về những thời khắc lịch sử, về những hy vọng và cả những âu lo của người dân trước ngưỡng cửa của một kỷ nguyên mới. Những ghi chép của ông không chỉ là tư liệu lịch sử quý báu mà còn là lời nhắc nhở về giá trị của hòa bình và độc lập.
