Bài viết này dựa trên phóng sự ảnh “By Motor Trail Across French Indochina” của nhà báo Mỹ Maynard Owen Williams, đăng trên tạp chí National Geographic số tháng 10 năm 1935. Qua ống kính của Williams, chúng ta sẽ được du hành ngược thời gian, trở về Đông Dương thuộc Pháp những năm 1930, chiêm ngưỡng bức tranh đa sắc màu về văn hóa, con người và cuộc sống nơi đây.
Đông Dương thuộc Pháp những năm 1930 hiện lên như một ốc đảo thanh bình, nằm giữa Ấn Độ bất ổn và Trung Hoa đầy biến động. Vùng đất này, bao gồm một thuộc địa và bốn vùng bảo hộ, mang trong mình một vẻ đẹp thanh bình, lãng mạn như tranh thủy mặc.
Hành trình của Williams bắt đầu từ biên giới Vân Nam, với những cung đường uốn lượn men theo các dãy núi hùng vĩ, nơi sinh sống của các bộ tộc Thái, Mán, Lolo và Mèo. Vùng đất này, với địa hình hiểm trở và những câu chuyện huyền bí về cáo chín đuôi hay trinh nữ mang lời nguyền chết chóc, đã tôi luyện nên bản lĩnh của biết bao vị thống chế nước Pháp.
Tại Lạng Sơn, Williams được chứng kiến một lễ tang giả đầy màu sắc, với đầy đủ chi tiết từ trang phục, đạo cụ đến nghi thức. Dù không có thi hài, đám rước vẫn diễn ra trang nghiêm, thể hiện sự thành kính của người sống đối với người đã khuất.
Tiếp tục cuộc hành trình, Williams đến Cao Bằng, nơi ông may mắn được chiêm ngưỡng trò chơi cờ người độc đáo. Các cô gái Mán Cốc và Mán Tiền trong trang phục lễ hội sặc sỡ trở thành những quân cờ sống, tái hiện lại một cách sinh động những trận đấu trí đầy kịch tính.
Tại Thất Khê, Williams bị cuốn hút bởi sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại trong đời sống văn hóa. Bên cạnh những vở tuồng Trung Hoa, những buổi hát chầu văn đậm chất tâm linh, là sự xuất hiện của các quán cà phê, tiệm sách mang đậm dấu ấn phương Tây.
Hành trình khép lại tại Huế, nơi Williams được chiêm ngưỡng vẻ đẹp thanh bình của dòng sông Hương, sự giao thoa văn hóa Đông – Tây tại kinh thành Huế và nét đẹp tinh tế, tao nhã của người con gái Huế.
Vịnh Hạ Long đẹp như một bức tranh thủy mặc với những hòn đảo đá vôi nhấp nhô trên mặt nước.
Vùng Biên Giới Phía Bắc: Nơi Hội Tụ Của Các Bộ Tộc Miền Núi
Dọc theo biên giới phía bắc Đông Dương là vùng đất của những dãy núi trùng điệp, nơi cư trú của các bộ tộc thiểu số với những nét văn hóa độc đáo. Người Thái canh tác trên những thung lũng màu mỡ, trong khi người Mán và người Mèo chọn những sườn núi cao làm nơi sinh sống. Trang phục của họ cũng đa dạng như chính địa hình nơi đây, từ những bộ váy áo thêu hoa văn tinh xảo của người Mán Cốc đến những bộ trang phục tối màu, mạnh mẽ của người Mèo.
Williams đã ghi lại những khoảnh khắc đời thường đầy màu sắc của đồng bào các dân tộc thiểu số: từ những cô gái Mán Cốc với nụ cười rạng rỡ bên bữa cơm giản dị đến những chàng trai Nùng mang theo súng hỏa mai tự chế đầy oai phong.
Một cô gái Mán Cốc đang thưởng thức bữa cơm với những món ăn dân dã.
Lạng Sơn: Chứng Nhân Của Những Lễ Hội Truyền Thống
Tại Lạng Sơn, Williams được chứng kiến một lễ hội truyền thống đặc sắc với đám tang giả. Dù chỉ là nghi thức mô phỏng, đám rước vẫn diễn ra long trọng với đầy đủ các nghi thức, từ đoàn người khiêng kiệu, đội nhạc lễ đến những người chịu tang mặc áo trắng toát. Điểm đặc biệt là trong đám rước không có thi hài người đã khuất. Nghi thức này thể hiện nét đẹp văn hóa tâm linh độc đáo của người dân nơi đây, nơi sự sống và cái chết luôn hiện hữu song hành.
Người đàn ông mặc áo tang trắng đang đi giật lùi về phía nhà mồ trong một nghi lễ tang lễ mô phỏng tại Lạng Sơn.
Cao Bằng: Nơi Diễn Ra Trận Đấu Cờ Người Độc Nhất Vô Nhị
Rời Lạng Sơn, Williams đến với Cao Bằng – vùng đất của những câu chuyện kỳ bí và những nét văn hóa độc đáo. Tại đây, ông đã được chiêm ngưỡng trò chơi cờ người – một nét văn hóa độc đáo chỉ có ở vùng đất này. Các cô gái Mán Cốc và Mán Tiền trong trang phục rực rỡ sắm vai những quân cờ, di chuyển theo nước đi của người chơi trên bàn cờ rộng lớn. Trò chơi không chỉ đòi hỏi sự tập trung cao độ của người chơi mà còn thể hiện sự am hiểu về văn hóa, phong tục của đồng bào các dân tộc thiểu số.
Những cô gái Mán Cốc trong trang phục truyền thống rực rỡ sắm vai quân cờ trong trò chơi cờ người độc đáo.
Thất Khê: Sự Giao Thoa Giữa Hai Nền Văn Hóa Đông – Tây
Thất Khê hiện lên như một bức tranh đa sắc màu, nơi những giá trị văn hóa truyền thống giao thoa với hơi thở hiện đại của phương Tây. Bên cạnh những vở tuồng Trung Hoa, những buổi hát chầu văn đậm chất tâm linh, là sự xuất hiện của các quán cà phê, tiệm sách mang dấu ấn phương Tây.
Williams đã dành nhiều thời gian để ghi lại những khoảnh khắc độc đáo của các đoàn hát rong. Từ những nghệ sĩ tuồng Trung Hoa với lớp hóa trang cầu kỳ, biểu cảm sống động đến những nữ diễn viên An Nam e ấp, dịu dàng trong tà áo dài thướt tha, tất cả đều toát lên sức hút khó cưỡng của nghệ thuật truyền thống.
Khán giả đang say sưa theo dõi một vở tuồng Trung Hoa được trình diễn ngoài trời tại Thất Khê.
Huế: Vẻ Đẹp Cổ Kính Bên Dòng Sông Hương
Hành trình của Williams khép lại tại Huế – kinh đô cổ kính với những công trình kiến trúc nguy nga, tráng lệ. Dòng sông Hương thơ mộng uốn lượn quanh thành phố, tạo nên một khung cảnh trữ tình, lãng mạn.
Williams đã có dịp ghé thăm Đại Nội Huế, chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của các cung điện, lăng tẩm và khám phá kho tàng văn hóa, lịch sử đồ sộ của triều Nguyễn. Ông cũng dành thời gian để tìm hiểu về đời sống văn hóa tinh thần phong phú của người dân Huế, từ những buổi biểu diễn ca Huế, nhã nhạc cung đình đến những nghi lễ truyền thống độc đáo.
Cuộc sống bình dị của người dân Huế bên dòng sông Hương thơ mộng.
Kết Luận
Chuyến du hành của Maynard Owen Williams qua Đông Dương thuộc Pháp những năm 1930 đã mang đến cho người đọc cái nhìn chân thực, sống động về vùng đất và con người nơi đây. Qua ống kính của ông, chúng ta không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng mà còn được khám phá, trải nghiệm những nét đẹp văn hóa đặc sắc, đa dạng của các dân tộc Việt Nam.
