Nằm ẩn mình bên gò đất Nghi Tàm thơ mộng, Cổ Nguyệt Đường không chỉ là nơi lưu giữ những vần thơ nồng nàn của nữ sĩ tài hoa Hồ Xuân Hương mà còn in dấu mối tình say đắm giữa bà và đại thi hào Nguyễn Du. Ba năm ngắn ngủi, từ 1790 đến 1793, là khoảng thời gian định mệnh se duyên cho đôi tâm hồn đồng điệu, để lại cho đời sau những áng thơ tình chan chứa ân tình và cả những nuối tiếc khôn nguôi.
Hồ Tây bát cảnh và Cổ Nguyệt Đường – Nơi ươm mầm thi ca
Nổi tiếng với “Tây Hồ bát cảnh”, vùng đất ven đô Thăng Long xưa kia là nơi hội tụ những danh lam thắng tích và là nguồn cảm hứng vô tận cho các thi nhân. Làng Nghi Tàm, nơi Hồ Xuân Hương sinh ra và lớn lên, nằm ngay cạnh Bến Trúc – một trong tám cảnh đẹp của Tây Hồ.
Cổ Nguyệt Đường, ngôi nhà của Hồ Xuân Hương, tọa lạc trên một khu đất rộng, rợp bóng cây xanh mát. Phía trước nhà, cây bàng cổ thụ sừng sững như người bạn tri kỷ chứng kiến bao vui buồn của nữ sĩ. Xung quanh nhà, những khóm mai trắng tinh khôi đua nhau khoe sắc mỗi độ xuân về, tỏa hương thơm ngát, gợi lên vẻ đẹp thanh tao, thoát tục.
Gặp gỡ định mệnh và ba năm tình son sắc
Vào khoảng những năm 1790, sau ba năm chu du khắp nơi, Nguyễn Du trở về Thăng Long và sống cùng người anh là Nguyễn Nể ở Bích Câu. Trong thời gian này, ông thường lui tới ngôi nhà mát của anh trai cạnh đền Khán Xuân để câu cá và thưởng ngoạn cảnh đẹp Tây Hồ. Cũng tại nơi đây, cuộc gặp gỡ định mệnh giữa Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương đã diễn ra, mở ra câu chuyện tình đầy lãng mạn.
Trong bài thơ “Mộng đắc thái liên”, Nguyễn Du đã ví von Hồ Xuân Hương là “lân nữ” – người con gái tài hoa, xinh đẹp sống ở khu nhà bên cạnh. Hình ảnh hai người cùng nhau chèo thuyền hái sen trên Hồ Tây, cùng chia sẻ những câu thơ, lời ca, tiếng cười đã vẽ nên bức tranh tình yêu đầy thi vị và lãng mạn.
Hồ Xuân Hương cũng dành cho Nguyễn Du tình cảm nồng nàn, tha thiết. Trong những vần thơ của mình, bà ví mối tình với Nguyễn Du là “duyên kỳ ngộ”, là “nghĩa non vàng” không thể nào chia cắt. Bà tự hào về tài năng, học thức của người yêu và luôn tin tưởng vào một cái kết có hậu cho chuyện tình của mình.
Chia ly và những lời thơ giãi bày tâm sự
Tuy nhiên, hạnh phúc ngắn ngủi sớm tan vỡ khi Nguyễn Du nhận được tin gia đình gặp biến cố và phải cùng em trai là Nguyễn Ức về quê nhà ở Hồng Lĩnh. Trước khi chia tay, Hồ Xuân Hương đã gửi tặng Nguyễn Du bài thơ “Giang Nam phụ níp kiêm lưu biệt hữu nhân”, bày tỏ nỗi lòng của người con gái khi phải chia tay người yêu.
Nỗi buồn chia ly, sự cô đơn khi thiếu vắng người thương đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho những sáng tác của hai người trong suốt những năm tháng xa cách. Bằng những vần thơ da diết, đầy tâm trạng, Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương đã gửi gắm nỗi niềm thương nhớ, sự quan tâm dành cho nhau.
Từ vùng đất Hồng Lĩnh xa xôi, Nguyễn Du gửi về cho Hồ Xuân Hương những vần thơ chất chứa tâm trạng u uất, ngậm ngùi. Trong khi đó, ở Cổ Nguyệt Đường, Hồ Xuân Hương cũng mượn thơ để giãi bày nỗi lòng của người con gái chờ đợi người yêu trong vô vọng.
Gặp lại trong ngậm ngùi và lời khẳng định của Hồ Xuân Hương
Năm 1813, sau hơn hai mươi năm xa cách, Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương đã có dịp hội ngộ khi ông trên đường đi sứ sang Trung Quốc. Cuộc gặp gỡ chớp nhoáng, đầy ngậm ngùi đã khép lại câu chuyện tình nhiều dang dở của hai người.
Bài thơ “Cảm cựu kiêm trình Cần Chánh Học sĩ Nguyễn Hầu” chính là lời khẳng định của Hồ Xuân Hương về mối tình đã qua với Nguyễn Du. Dù không thể đến được với nhau nhưng trong sâu thẳm tâm hồn, bà vẫn dành cho ông một tình cảm trân trọng, thủy chung.
Mối tình giữa Hồ Xuân Hương và Nguyễn Du, tuy ngắn ngủi nhưng đã để lại nhiều dấu ấn trong lịch sử văn học Việt Nam. Những vần thơ của hai người, với những cung bậc cảm xúc khác nhau, đã trở thành minh chứng hùng hồn cho tình yêu đôi lứa vượt lên trên mọi rào cản của thời đại.
