Nội dung bài viết
Lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX gắn liền với sự trỗi dậy và phát triển của dòng họ Nguyễn, từ các Chúa Nguyễn ở Đàng Trong đến việc thành lập Vương triều Nguyễn. Dù từng có những đánh giá khác nhau, thậm chí tiêu cực về giai đoạn này, nhưng không thể phủ nhận những đóng góp to lớn của các Chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn đối với sự hình thành và phát triển đất nước. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về những công trạng của họ, dựa trên góc nhìn khách quan và đa chiều, kết hợp với những nghiên cứu lịch sử gần đây.
Từ Nam tiến đến thống nhất đất nước
Sự mở rộng lãnh thổ về phương Nam là một trong những công trạng lớn nhất của các Chúa Nguyễn. Từ những bước chân đầu tiên khai phá vùng đất hoang vu, thưa thớt dân cư ở Nam Bộ vào đầu thế kỷ XVII, các Chúa Nguyễn đã triển khai một chiến lược Nam tiến bài bản và kiên trì. Việc gả công nữ Ngọc Vạn cho vua Chân Lạp Chey Chetta II năm 1620 không chỉ là một cuộc hôn nhân chính trị, mà còn mở ra cơ hội đưa lưu dân vào khai hoang, lập ấp, đặt nền móng cho sự hình thành cộng đồng người Việt tại vùng đất mới.
Hình ảnh minh họa quá trình Nam tiến của người Việt
Việc thiết lập các cơ sở hành chính như Sở Thu Thuế ở Sài Gòn và Bến Nghé (1623), phủ Gia Định (1698), châu Định Viễn và dinh Long Hồ (1732) cho thấy tầm nhìn chiến lược của các Chúa Nguyễn trong việc quản lý và phát triển vùng đất mới. Quá trình Nam tiến diễn ra liên tục, với những bước tiến vững chắc, tạo tiền đề cho sự thống nhất đất nước sau này. Đến năm 1802, Nguyễn Ánh thống nhất đất nước, lập nên Vương triều Nguyễn, đặt quốc hiệu là Việt Nam (1804), hoàn tất quá trình mở rộng lãnh thổ về phương Nam, tạo nên hình hài đất nước như ngày nay.
Khẳng định chủ quyền biển đảo
Không chỉ mở rộng lãnh thổ trên đất liền, các Chúa Nguyễn còn có công lớn trong việc xác lập chủ quyền biển đảo, đặc biệt là hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Việc thành lập đội Hoàng Sa từ đầu thời Chúa Nguyễn đã thể hiện rõ ý thức về chủ quyền biển đảo của người Việt. Đội này có nhiệm vụ tuần tra, kiểm soát, khai thác tài nguyên tại Hoàng Sa và Trường Sa, khẳng định sự hiện diện liên tục của người Việt tại đây.
Hình ảnh minh họa vị trí của hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa trên Biển Đông
Dưới thời Vương triều Nguyễn, đặc biệt là vua Minh Mạng, việc khẳng định chủ quyền tại Hoàng Sa và Trường Sa được đẩy mạnh. Các hoạt động đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ, cắm mốc chủ quyền, xây dựng chùa miếu được tiến hành thường xuyên và bài bản. Những ghi chép trong các tài liệu lịch sử như Phủ Biên Tạp Lục của Lê Quý Đôn, Đại Nam Thực Lục, Đại Nam Nhất Thống Chí… là những bằng chứng lịch sử xác thực về chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo này.
Xây dựng và phát triển văn hóa
Vương triều Nguyễn cũng là một thời kỳ phát triển rực rỡ của văn hóa dân tộc. Quần thể di tích Cố đô Huế, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới, là minh chứng cho sự phát triển đỉnh cao của kiến trúc, điêu khắc, nghệ thuật dưới thời Nguyễn. Đây không chỉ là một công trình kiến trúc đồ sộ, mà còn là biểu tượng cho quyền lực và sự thịnh vượng của triều đại.
Nhã nhạc cung đình Huế, một di sản văn hóa phi vật thể, cũng được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại. Âm nhạc cung đình Huế là sự kết tinh tinh hoa của âm nhạc truyền thống Việt Nam, thể hiện sự giao thoa văn hóa và tính bác học của triều đại.
Hình thành các cảng thị sầm uất
Sự phát triển của các cảng thị ở Nam Bộ dưới thời Chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn cũng là một đóng góp quan trọng. Các cảng thị như Cù Lao Phố, Mỹ Tho Đại Phố, Hà Tiên và đặc biệt là Sài Gòn đã trở thành những trung tâm thương mại sầm uất, thúc đẩy kinh tế và giao lưu văn hóa. Sài Gòn, từ một điểm tụ cư nhỏ, đã phát triển thành một đô thị lớn, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của vùng Nam Bộ và cả nước.
Kết luận
Dòng họ Nguyễn, từ các Chúa Nguyễn đến Vương triều Nguyễn, đã đóng góp to lớn cho lịch sử Việt Nam. Những công trạng của họ không chỉ dừng lại ở việc thống nhất và mở rộng lãnh thổ, mà còn ở việc khẳng định chủ quyền biển đảo, phát triển văn hóa và kinh tế. Lịch sử cần được nhìn nhận một cách khách quan và đa chiều, để chúng ta có thể hiểu rõ hơn về quá khứ và rút ra những bài học quý báu cho hiện tại và tương lai. Triều Nguyễn, với những công và tội, vẫn mãi là một phần không thể tách rời của lịch sử dân tộc.
