Việc ra đời và phát triển của chữ Quốc ngữ đã trải qua một hành trình dài với nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu. Tuy nhiên, một chi tiết thú vị nhưng ít được chú ý là thời điểm và ngữ cảnh cụm từ “Chữ Quốc Ngữ” được sử dụng lần đầu tiên. Bài viết này sẽ dựa trên những nghiên cứu trước đây và bằng chứng từ Gia Định báo để làm sáng tỏ vấn đề này.
Từ “Quốc Ngữ” Xuất Hiện: Lần Theo Dấu Vết Lịch Sử
Trước đây, có hai luồng ý kiến chính về thời điểm cụm từ “Chữ Quốc Ngữ” được sử dụng lần đầu.
-
Giả thuyết 1: Dựa trên các văn bản hành chính của Pháp được tập hợp trong sách “Chữ, Văn Quốc Ngữ Thời Kỳ Đầu Pháp Thuộc”, nhà nghiên cứu Nguyễn Nam cho rằng tên gọi “Quốc Ngữ” chính thức được sử dụng từ năm 1878, gắn liền với chính sách áp đặt văn tự của chính quyền Pháp nhằm đồng hóa và hạn chế ảnh hưởng của chữ Hán.
-
Giả thuyết 2: Trong cuốn sách “Colonialism and Language Policy in Vietnam” xuất bản năm 1977, John de Francis ghi nhận việc Paulus Của sử dụng cụm từ “Quốc Ngữ” trên Gia Định báo số 4 ra ngày 15/4/1867 để chỉ chữ viết tiếng Việt theo kiểu Roman. Ông cho rằng đây là trường hợp sử dụng sớm nhất mà ông tìm thấy, nhưng vẫn cẩn trọng để ngỏ khả năng tồn tại các sử dụng trước đó.
Tuy nhiên, bằng việc nghiên cứu kỹ lưỡng các số báo của Gia Định báo từ năm 1866 đến 1867 được Thư viện Quốc gia Pháp số hóa, chúng tôi phát hiện ra một chi tiết quan trọng.
Khám Phá Bất Ngờ Trên Gia Định Báo Số 1/1867
Trên trang 2, mục “Công vụ” của Gia Định báo số 1 ra ngày 15/1/1867, cụm từ “chữ Quốc Ngữ” xuất hiện đến ba lần trong một bài viết về danh sách những người mới được cấp bằng “Nguyên-Soái”. Ba trong số năm người được nhắc đến đã nhận “bằng cấp làm thầy dạy chữ Quốc Ngữ” tại Chợ Lớn, Tân Trạch và Phú Kiết.
Danh sách những người được cấp bằng “Nguyên-Soái” dạy chữ Quốc Ngữ trên Gia Định báo số 1/1867
Điều này cho thấy cụm từ “chữ Quốc Ngữ” đã được sử dụng sớm hơn so với những gì John de Francis ghi nhận. Thêm vào đó, trong các số báo trước đó của Gia Định báo năm 1866, chữ viết tiếng Việt theo mẫu tự Roman được gọi là “chữ Annam” để phân biệt với “chữ Tây” (chữ Pháp).
Chữ Quốc Ngữ Trên Báo Chí – Bước Khẳng Định Đầu Tiên
Phát hiện này cho phép chúng ta khẳng định rằng cụm từ “chữ Quốc Ngữ” được sử dụng lần đầu tiên trên văn bản viết là trên Gia Định báo số 1 ra ngày 15/1/1867. Từ số báo này trở đi, cụm từ “chữ Quốc Ngữ” bắt đầu xuất hiện thường xuyên hơn trên Gia Định báo.
Chữ Quốc Ngữ được nhắc đến trên Gia Định báo số 5/1867
Việc cụm từ “chữ Quốc Ngữ” xuất hiện trên Gia Định báo – tờ báo song ngữ đầu tiên tại Sài Gòn – cho thấy chữ viết này đã bắt đầu nhận được sự quan tâm và công nhận nhất định. Có thể nói, đây là một trong những bước đi đầu tiên trong hành trình định danh của chữ Quốc ngữ, trước khi trở thành ngôn ngữ chính thức của Việt Nam sau này.
Kết Luận
Việc tìm ra thời điểm cụm từ “Chữ Quốc Ngữ” được sử dụng lần đầu tiên không chỉ là một phát hiện thú vị về mặt lịch sử ngôn ngữ mà còn cho thấy sự quan tâm sớm của người Việt đối với việc xây dựng một ngôn ngữ quốc gia thống nhất.
Tài Liệu Tham Khảo
- Nguyễn Văn Trung, Chữ, Văn Quốc Ngữ Thời Kỳ Đầu Pháp Thuộc, Nxb Nam Sơn, 1975.
- Nguyễn Nam, Phiên Dịch Học Lịch Sử – Văn Hoá Trường Hợp Truyền Kỳ Mạn Lục, Nxb Đại Học Quốc Gia Tp. HCM.
- John De Francis, Colonialism and Language Policy in Vietnam, De Gruyter Mouton, 1977.
- Thư viện Quốc gia Pháp, https://gallica.bnf.fr/GallicaEnChiffres.
