Mùa đông năm 1978, bóng ma chiến tranh phủ lên biên giới Việt – Trung. Hai Quân khu Quảng Châu và Côn Minh nhận lệnh điều quân, chuẩn bị cho một cuộc chiến “hạn chế thời gian và không gian” với “lực lượng áp đảo”. Lệnh ban ra ngày 9/12, thời hạn triển khai là 10/1, không khí khẩn trương bao trùm toàn quân. Đây là cuộc chiến lớn đầu tiên của PLA sau gần ba thập kỷ hòa bình, hầu hết sĩ quan cấp thấp đều thiếu kinh nghiệm thực chiến. Thêm vào đó, Cách mạng Văn hóa đã làm suy yếu tinh thần và uy tín của PLA, khiến ngay cả Đặng Tiểu Bình cũng không chắc chắn về khả năng chiến đấu của quân đội. Trong bối cảnh đầy bất định đó, hai Quân khu Quảng Châu và Côn Minh bắt đầu lên kế hoạch chi tiết cho cuộc xâm lược Việt Nam.
Di Sản Lý Luận và Thể Chế của PLA
Năm 1979, các tướng lĩnh PLA phần lớn là những người từng trải qua kháng chiến chống Nhật, nội chiến với Quốc dân đảng và chiến tranh Triều Tiên. Họ thấm nhuần tư tưởng quân sự của Mao Trạch Đông, tập trung vào việc đánh bại đối thủ mạnh hơn bằng lực lượng yếu hơn. Nguyên tắc cốt lõi là “phòng thủ tích cực” thông qua “kiên quyết đánh”, với ba nguyên tắc chủ động, linh hoạt và có kế hoạch. Mao tin rằng nắm bắt thế chủ động, linh hoạt trong hành động và lập kế hoạch rõ ràng là chìa khóa để chiến thắng.
Hình ảnh minh họa về quân đội Trung Quốc trong thời kỳ này.
Cuối những năm 1940, Mao bổ sung thêm bốn nguyên tắc: (1) tiêu diệt sinh lực địch thay vì chiếm đất, (2) tập trung lực lượng vượt trội, tấn công trực diện và bọc sườn, tránh sa lầy vào chiến tranh tiêu hao, (3) chuẩn bị kỹ lưỡng để đảm bảo chiến thắng, (4) chiến đấu anh dũng, không sợ hy sinh. Những nguyên tắc này đã ăn sâu vào PLA và ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định tấn công Việt Nam.
Vạch Kế Hoạch Xâm Lược
Mục tiêu của Trung Quốc khi tấn công Việt Nam là kiềm chế tham vọng của Việt Nam ở Đông Nam Á, ngăn chặn mối đe dọa an ninh quốc gia và phơi bày điểm yếu của Liên Xô. Tuy nhiên, ý định “dạy cho Việt Nam một bài học” đã tạo ra ấn tượng sai lệch về mục đích thực sự của cuộc chiến. Bắc Kinh đã hạn chế mục tiêu, thời gian và phạm vi của cuộc chiến, tránh để nó leo thang thành một cuộc xung đột lớn.
Quân Ủy Trung Ương giao nhiệm vụ cho Quân khu Quảng Châu tấn công Cao Bằng và Lạng Sơn, trong khi Quân khu Côn Minh tấn công Lào Cai. Đặng Tiểu Bình đặc biệt nhấn mạnh việc tránh sa lầy vào một cuộc chiến tranh kéo dài. Tướng Hứa Thế Hữu, Tư lệnh Quân khu Quảng Châu, đề xuất kế hoạch “ngưu đao sát kê”, tập trung vào tấn công bất ngờ và áp đảo để nhanh chóng đè bẹp đối phương.
Triển Khai và Chuẩn Bị
Giữa tháng 12/1978, các đại đoàn của hai Quân khu bắt đầu triển khai tới biên giới. Quân lính di chuyển bằng đường bộ, trang bị nặng được vận chuyển bằng đường sắt. Việc vận chuyển diễn ra bí mật, sử dụng biển số giả và tắt sóng vô tuyến. Không quân và Hải quân cũng được triển khai, nhưng việc sử dụng không quân bị hạn chế trong lãnh thổ Trung Quốc để tránh leo thang xung đột.
Huấn Luyện Quân Trước Khi Đánh Nhau
Việc thiếu huấn luyện và chuẩn bị là một vấn đề nghiêm trọng của PLA. Tướng Trương Chấn, Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần, phát hiện ra nhiều thiếu sót trong huấn luyện chiến đấu của binh lính. Nhiều tân binh chỉ được huấn luyện sơ sài về bắn súng và chiến thuật. Việc sửa chữa và bảo trì vũ khí, trang bị cũng gặp nhiều khó khăn. Nguồn cung cấp dầu mỏ cũng là một mối lo ngại.
Huy Động Về Chính Trị
PLA tiếp tục áp dụng chiến lược huy động chính trị của Mao, nhấn mạnh vào việc thuyết phục binh lính về tính chính nghĩa của cuộc chiến. Tuyên truyền tập trung vào việc lên án Việt Nam là “bọn côn đồ”, “chó săn của Liên Xô” và là mối đe dọa cho Bốn hiện đại hóa của Trung Quốc.
Huy Động Sự Ủng Hộ của Xã Hội
PLA cũng huy động sự ủng hộ của xã hội cho cuộc chiến, đặc biệt là ở hai tỉnh Quảng Tây và Vân Nam. Chính quyền địa phương đã tổ chức các cuộc họp, tuyên truyền về tội lỗi của Việt Nam và kêu gọi người dân ủng hộ chiến tranh. Việc huy động xã hội này phản ánh sự yếu kém của hệ thống hậu cần của PLA, buộc phải dựa vào sự hỗ trợ của dân chúng.
Kết Luận
Cuộc chiến năm 1979 cho thấy rõ ảnh hưởng của tư tưởng quân sự Mao Trạch Đông lên PLA, từ chiến lược “phòng thủ tích cực” đến việc huy động chính trị và xã hội. Mặc dù đã có kế hoạch chi tiết, nhưng nhiều yếu tố bất ngờ trên chiến trường đã khiến cuộc xâm lược trở nên tốn kém cả về người và của. Bài học về sự chuẩn bị kỹ lưỡng, huấn luyện bài bản và đánh giá chính xác đối phương vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài Liệu Tham Khảo
- Zhang Xiaoming, Deng Xiaoping’s Long War: The Military Conflict between China and Vietnam, 1979-1991 (The University of North Carolina Press, 2015).
- Hồi ký của Tướng Chu Đức Lễ.
- Hồi ký của Tướng Trương Chấn.
- Các tài liệu lưu trữ của tỉnh Quảng Tây và Vân Nam.
