Tháng 11 năm 1978, sân bay Paya Lebar, Singapore đón chào một vị khách đặc biệt: Phó Thủ tướng Trung Quốc Đặng Tiểu Bình. Dáng người nhỏ nhắn, chưa đầy 1,52m, khoác trên mình bộ đồ vải len vàng nhạt, nhưng bước đi nhanh nhẹn, Đặng Tiểu Bình toát lên vẻ lanh lợi, rắn rỏi của một nhà lãnh đạo dày dạn kinh nghiệm. Tôi, với tư cách là Thủ tướng Singapore, đã đón tiếp ông tại Phủ Tổng thống. Biết được thói quen của ông qua báo chí, tôi đã chuẩn bị sẵn một ống nhổ bằng sứ xanh trắng và gạt tàn thuốc lá bên cạnh chỗ ngồi, bất chấp quy định cấm hút thuốc trong phòng máy lạnh của Phủ Tổng thống. Đó là sự chuẩn bị chu đáo dành cho một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn đến lịch sử Trung Quốc.
Bóng Đen Chiến Tranh Lạnh và Bóng Ma Liên Bang Đông Dương
Cuộc hội đàm chính thức diễn ra trong bầu không khí trang trọng. Không khí căng thẳng của Chiến tranh Lạnh bao trùm lên cuộc trò chuyện. Suốt hai tiếng rưỡi, Đặng Tiểu Bình phân tích về mối đe dọa từ Liên Xô, kêu gọi các quốc gia phản đối chiến tranh đoàn kết lại thành một mặt trận chung. Ông dẫn lời Mao Trạch Đông, gọi Liên Xô là “đồ khốn kiếp” (wang ba dan), một cụm từ mà phiên dịch viên của ông đã dịch là “S.O.B.” (Son Of a Bitch).
Đặng Tiểu Bình và Lý Quang Diệu trong cuộc gặp gỡ năm 1978.
Trọng tâm cuộc trò chuyện xoay quanh vấn đề Việt Nam. Mối quan hệ Trung-Việt xấu đi sau khi Việt Nam ngả về phía Liên Xô. Đặng Tiểu Bình cho rằng nguyên nhân cốt lõi nằm ở “giấc mộng Liên bang Đông Dương” mà Việt Nam theo đuổi, một ý tưởng mà ngay cả Hồ Chí Minh cũng từng ấp ủ. Trung Quốc luôn phản đối tham vọng này, và Việt Nam coi Trung Quốc là chướng ngại vật lớn nhất. Việc trục xuất người Hoa khỏi Việt Nam càng làm gia tăng căng thẳng, khiến Trung Quốc quyết định ngừng viện trợ, dù đã hỗ trợ Việt Nam hơn 10 tỷ USD (tương đương 20 tỷ USD theo thời giá hiện nay). Đặng Tiểu Bình nhận định, Liên Xô sẽ phải gánh gánh nặng kinh tế này, nhưng không đủ khả năng đáp ứng, buộc phải để Việt Nam gia nhập Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV), chuyển gánh nặng sang các nước Đông Âu. Ông cũng chia sẻ tầm nhìn dài hạn của mình: Trung Quốc sẽ tìm cách kéo Việt Nam ra khỏi vòng tay Liên Xô trong mười năm tới. Điều này cho thấy sự khác biệt trong tư duy chiến lược của ông so với các nhà lãnh đạo Mỹ, những người thường tập trung vào các vấn đề trước mắt.
Nguy Cơ Xung Đột và Câu Hỏi Lửng
Nỗi lo lớn nhất của Đặng Tiểu Bình lúc đó là khả năng Việt Nam tấn công Campuchia. Ông liên tục đặt câu hỏi: Trung Quốc nên làm gì? Rồi tự trả lời rằng, điều đó phụ thuộc vào mức độ hành động của Việt Nam. Ông không nói thẳng ra việc phản kích, nhưng ngụ ý rằng nếu Việt Nam kiểm soát toàn bộ Đông Dương, nhiều nước châu Á sẽ mất chỗ dựa. Liên bang Đông Dương sẽ mở rộng ảnh hưởng, trở thành bàn đạp cho chiến lược nam tiến của Liên Xô xuống Ấn Độ Dương.
Buổi chiều hôm đó, tôi đề nghị tạm dừng cuộc họp để ông nghỉ ngơi và dùng bữa tối. Trong bữa tiệc chiêu đãi, câu chuyện Việt Nam vẫn canh cánh trong lòng ông. Khi tôi nhắc đến việc Thái Lan ủng hộ Trung Quốc, Đặng Tiểu Bình vẫn lặp lại quan điểm: phản ứng của Trung Quốc phụ thuộc vào hành động của Việt Nam. Ông ám chỉ rằng nếu Việt Nam dừng lại ở sông Mekong thì tình hình chưa đến mức nguy hiểm. Nhưng nếu vượt qua ranh giới đó, Trung Quốc sẽ không thể khoanh tay đứng nhìn.
Tương Lai Trung Quốc và Lỗi Định Kiến
Cuối buổi gặp, Đặng Tiểu Bình mời tôi thăm Trung Quốc. Tôi trả lời sẽ đến khi Trung Quốc phục hồi sau Cách mạng Văn hóa. Ông nói điều đó cần thời gian rất lâu. Tôi không đồng tình, tin rằng Trung Quốc có thể vượt qua khó khăn và thậm chí còn phát triển hơn Singapore. Tôi lập luận rằng người Singapore chỉ là hậu duệ của những nông dân nghèo khó từ Phúc Kiến và Quảng Đông, trong khi Trung Quốc có những người là hậu duệ của quan lại và học giả từ vùng Trung Nguyên. Đặng Tiểu Bình im lặng sau câu nói đó.
Kết Luận: Một Cuộc Gặp Gỡ Lịch Sử
Cuộc gặp gỡ với Đặng Tiểu Bình năm 1978 đã khắc sâu trong tâm trí tôi. Nó cho thấy tầm nhìn chiến lược sắc bén của ông, sự lo lắng về ảnh hưởng của Liên Xô và quyết tâm bảo vệ lợi ích của Trung Quốc. Cuộc trò chuyện cũng phản chiếu những căng thẳng địa chính trị phức tạp của thời Chiến tranh Lạnh, đặc biệt là tại khu vực Đông Nam Á. Bài học lịch sử cho thấy, việc hiểu rõ bối cảnh lịch sử và động cơ của các bên liên quan là chìa khóa để giải mã những sự kiện quan trọng, đồng thời giúp chúng ta rút ra những bài học quý báu cho hiện tại và tương lai.
Tài liệu tham khảo:
- Bài viết gốc: Lý Quang Diệu: Đặng Tiểu Bình quyết sách đối với chiến tranh tự vệ phản kích Việt Nam. Nguồn: Nhân dân (Trung Quốc) ngày 7/6/2011. https://news.qq.com/a/20110607/000573.htm (độ tin cậy cao).
