Bài viết này dựa trên phóng sự của nhà báo người Mỹ Neil Sheehan đăng trên tạp chí The New Yorker năm 1991, khắc họa chân dung Việt Nam sau chiến tranh và hành trình “đổi mới” đầy gian nan nhưng cũng không kém phần ngoạn mục. Tâm điểm của câu chuyện là cuộc gặp gỡ giữa Sheehan và Đại tướng Võ Nguyên Giáp, vị tướng huyền thoại gắn liền với chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy.
Chân Dung Vị Tướng Trong Dòng Chảy Lịch Sử
Mùa hè năm 1989, tại phòng tiếp tân Nhà khách Chính phủ, Neil Sheehan được diện kiến Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ở tuổi 78, vị tướng vẫn toát lên khí chất phi thường trong bộ quân phục màu xanh thẫm, ve áo điểm xuyết phù hiệu đỏ viền vàng và cấp hiệu 4 sao sáng ngời.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp năm 1989. Ảnh: David Alan Harvey / Tạp chí National Geographic số tháng 11/1989
Thay vì hỏi về chiến công, Sheehan để vị tướng tự sự về cuộc đời mình. Đại tướng bắt đầu bằng ký ức tuổi thơ dưới ách đô hộ của Pháp. Sinh ra trong một gia đình quan lại, được cha dạy chữ Hán, ông sớm thấu hiểu nỗi nhục mất nước qua những câu chuyện về các vị vua yêu nước như Hàm Nghi, Duy Tân. Lớn lên, ông trở thành giáo viên dạy lịch sử ở Hà Nội, nhưng ngọn lửa yêu nước trong ông chưa bao giờ tắt. Năm 1940, khi 29 tuổi, ông gia nhập Đảng Cộng sản, hoạt động bí mật và bị chính quyền Pháp truy lùng. Buộc phải chia tay người vợ trẻ và cô con gái thơ dại, ông trốn sang Trung Quốc, bắt đầu hành trình 5 năm đầy sóng gió.
Năm 1945, ông trở về, mang theo lý tưởng giải phóng dân tộc và kinh nghiệm hoạt động cách mạng. Dưới sự dẫn dắt của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông thành lập đội quân du kích Việt Minh, gieo rắc mầm mống cho chiến thắng lịch sử sau này.
Khi được hỏi về lý do từ bỏ nghiệp giáo, trở thành vị tướng lừng danh, ông chỉ cười, “Đó là định mệnh của tôi. Với thế hệ của tôi, đó là điều bình thường”.
Ông chia sẻ về những ngày đầu gian khó, khi kiến thức quân sự duy nhất của ông là bài viết về lựu đạn trong cuốn bách khoa toàn thư và kinh nghiệm sử dụng súng ngắn khi đi săn.
Ông nhớ lại những ngày tháng hợp tác với OSS (tiền thân của CIA) trong cuộc chiến chống Nhật, khi đội OSS đóng quân tại khách sạn Métropole đối diện Dinh Thống sứ Bắc Kỳ, còn ông và Bác Hồ ở ngay trong tòa nhà này. Lịch sử như một vòng xoay, đưa ông trở về nơi chứng kiến những dấu mốc quan trọng của cuộc đời.
Giai Đoạn Hậu Chiến Và Những Thách Thức Ngàn Cân
Sau chiến thắng năm 1975, Việt Nam bước vào giai đoạn tái thiết đất nước với muôn vàn khó khăn. Miền Nam, vốn phụ thuộc vào viện trợ của Mỹ, phải đối mặt với nền kinh tế kiệt quệ. Miền Bắc, sau nhiều năm chiến tranh, cũng mang nhiều tổn thương.
Cảnh chen chúc tại một cửa hàng mậu dịch. Ảnh tư liệu
Mâu thuẫn với Trung Quốc bùng nổ khiến Việt Nam mất đi nguồn viện trợ quan trọng. Hai cuộc chiến tranh biên giới càng đẩy đất nước vào tình thế cô lập. Việt Nam bị Mỹ và đồng minh tẩy chay kinh tế, các tổ chức tài chính quốc tế từ chối cho vay.
Trong bối cảnh đó, mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung bộc lộ nhiều bất cập. Nền kinh tế trì trệ, lạm phát phi mã, hàng hóa khan hiếm, đời sống nhân dân cực khổ. Việt Nam lúc bấy giờ như “một người bệnh lâu ngày”, cần một liều thuốc kịp thời để hồi sinh.
“Đổi Mới” – Khúc Giao Hưởng Của Niềm Tin Và Hy Vọng
Năm 1986, Đại hội Đảng VI đã mở ra một kỷ nguyên mới cho Việt Nam – kỷ nguyên “đổi mới”.
Ruộng khoai tây của một hợp tác xã ở Hà Nội năm 1989. Ảnh: David Alan Harvey / Tạp chí National Geographic số tháng 11/1989
Chính sách “đổi mới” được triển khai trên nhiều lĩnh vực: bãi bỏ chế độ bao cấp, khuyến khích kinh tế tư nhân, mở cửa kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài. Nông nghiệp được “khoán hộ”, người nông dân được trả lại ruộng đất, tự do sản xuất và kinh doanh.
Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh (ngoài cùng bên trái) thăm một nhà máy dệt tư nhân năm 1989. Ngoài cùng bên phải là ông Trần Tấn, Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội. Ảnh: David Alan Harvey / Tạp chí National Geographic số tháng 11/1989
“Đổi mới” như làn gió mới thổi vào nền kinh tế Việt Nam. Chỉ trong vòng vài năm, lạm phát được kiểm soát, kinh tế tăng trưởng, đời sống nhân dân được cải thiện.
Đến mùa hè năm 1989, khi Sheehan gặp Đại tướng Giáp, Việt Nam đã có thể xuất khẩu gạo với số lượng lớn lần đầu tiên kể từ những năm 1930. Đó là thành công bước đầu của công cuộc “đổi mới”, khẳng định sự lựa chọn đúng đắn của Đảng và Nhà nước Việt Nam.
Bài Học Lịch Sử Vẫn Còn Nguyên Giá Trị
Câu chuyện của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và hành trình “đổi mới” của Việt Nam là bài học quý báu cho thế hệ hôm nay và mai sau. Đó là bài học về tinh thần kiên cường, bất khuất, không chùn bước trước khó khăn, thách thức. Đó còn là bài học về sự nhạy bén, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm trong lãnh đạo, điều hành.
“Nhật nhật tân, hựu nhật tân” (ngày ngày mới, lại ngày mới) – câu thơ mà Đại tướng thường nhắc nhở mọi người đã trở thành kim chỉ nam cho sự phát triển của Việt Nam.
