Đặng Tiểu Bình và Quyết Định Phát Động Chiến Tranh Biên Giới Với Việt Nam Năm 1979

Cuối thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Trung Quốc đã tham gia hai cuộc chiến lớn: Chiến tranh Triều Tiên (1950-1953) và Chiến tranh biên giới với Việt Nam năm 1979. Trái ngược với cuộc chiến tại Triều Tiên, cuộc chiến với Việt Nam dường như bị lãng quên trong lịch sử Trung Quốc. Vậy tại sao Trung Quốc, một đồng minh thân cận với Việt Nam vào giữa những năm 1970, lại quyết định phát động chiến tranh vào cuối năm 1978? Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc các yếu tố then chốt dẫn đến quyết định gây chiến của Trung Quốc, tập trung vào vai trò của Đặng Tiểu Bình và bối cảnh địa chính trị phức tạp thời bấy giờ.

Bối cảnh Xung Đột Biên Giới và Quan Hệ Trung-Việt

Sau chiến thắng của miền Bắc Việt Nam năm 1975, mối quan hệ Trung-Việt bắt đầu rạn nứt. Trung Quốc lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của Liên Xô tại Đông Dương khi Việt Nam xích lại gần hơn với Moscow. Bắc Kinh cũng không hài lòng với nỗ lực của Hà Nội trong việc thiết lập quan hệ đặc biệt với Lào và Campuchia, đặc biệt là áp lực quân sự gia tăng của Việt Nam lên Campuchia. Quan trọng nhất, tranh chấp lãnh thổ giữa hai nước bắt đầu nổi lên. Mặc dù Trung Quốc từng nhiều lần xâm lược Việt Nam trong lịch sử để khẳng định uy thế khu vực, nhưng không nhằm mục đích chiếm đóng lãnh thổ. Việt Nam, cho đến thời điểm đó, cũng chưa bao giờ chính thức thách thức các yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc. Tình hình thay đổi sau năm 1975 khi tranh chấp biên giới trở thành vấn đề chính đối với Bộ Tổng Tham mưu Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Dù tuyên bố muốn giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, bạo lực biên giới vẫn leo thang trong năm 1978.

Từ Xung Đột Biên Giới Đến Kế Hoạch Chiến Tranh

Sự gia tăng các vụ xung đột biên giới, đặc biệt là những vụ đụng độ khốc liệt vào tháng 8 năm 1978, đã thúc đẩy Bắc Kinh xem xét sử dụng vũ lực chống lại Việt Nam. Bộ Tổng Tham mưu đã tổ chức một cuộc họp vào tháng 9 năm 1978 để thảo luận về cách giải quyết vấn đề “lãnh thổ bị quân đội Việt Nam chiếm đóng”. Ban đầu, đề xuất chỉ tập trung vào một cuộc tấn công hạn chế vào một trung đoàn Việt Nam đóng quân ở Trùng Khánh, tỉnh Quảng Tây. Tuy nhiên, sau khi phân tích tình hình Đông Nam Á và khả năng Việt Nam can thiệp vào Campuchia, Bộ Tổng Tham mưu đã đề xuất một cuộc tấn công quy mô lớn hơn, nhằm vào một hoặc hai sư đoàn chính quy của Việt Nam. Kế hoạch này cho thấy ý định của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở việc giải quyết tranh chấp biên giới mà còn muốn gây ảnh hưởng đến tình hình khu vực.

Vai Trò Của Đặng Tiểu Bình và Bối Cảnh Chính Trị Nội Bộ

Sự trỗi dậy của Đặng Tiểu Bình sau Cách mạng Văn hóa là một yếu tố then chốt trong quyết định chiến tranh. Đặng, với tư cách là Tổng Tham mưu trưởng, nắm rõ kế hoạch chiến tranh, nhưng vẫn cần củng cố quyền lực trong nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc. Hội nghị Công tác Trung ương tháng 11/1978 đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi Đặng củng cố vị thế chính trị, tạo tiền đề cho việc đưa ra các quyết định quan trọng. Đặng quyết định chuyển hướng ưu tiên quốc gia sang hiện đại hóa kinh tế và mở cửa với thế giới bên ngoài, trong đó Hoa Kỳ được xem là hình mẫu và đối tác quan trọng.

Yếu Tố Liên Xô và Mỹ trong Chiến Lược của Trung Quốc

Mối quan hệ căng thẳng với Liên Xô và mong muốn xích lại gần Hoa Kỳ cũng ảnh hưởng đến quyết định của Đặng. Đặng lo ngại về sự bành trướng của Liên Xô và liên minh Xô-Việt, coi đó là mối đe dọa trực tiếp đến Trung Quốc. Ông hy vọng quan hệ bình thường hóa với Hoa Kỳ sẽ cải thiện vị thế chiến lược của Trung Quốc và tạo điều kiện thuận lợi cho cải cách kinh tế. Việc tấn công Việt Nam, đồng minh của Liên Xô, được xem như một cách để chứng minh với Hoa Kỳ rằng hai nước có chung lợi ích trong việc kiềm chế Liên Xô.

Kết Luận

Quyết định của Trung Quốc phát động chiến tranh biên giới với Việt Nam năm 1979 là kết quả của nhiều yếu tố phức tạp, bao gồm xung đột biên giới, quan hệ xấu đi với Việt Nam, lo ngại về ảnh hưởng của Liên Xô, mong muốn cải thiện quan hệ với Hoa Kỳ, và đặc biệt là vai trò của Đặng Tiểu Bình trong việc định hình chiến lược quốc gia. Chiến tranh đã gây ra tổn thất nặng nề cho cả hai bên và để lại những bài học lịch sử sâu sắc.

Tài liệu tham khảo:

• Sách/Tài liệu gốc:

  • Renmin ribao [Nhân dân nhât báo], ngày 19 tháng 3 năm 1979.
  • Deng Xiaoping, Deng Xiaoping wenxuan [Selected Works of Deng Xiaoping] (Beijing: Renmin chubanshe, 1983), Vol. 2.
  • Deng Xiaoping, Deng Xiaoping wenxuan [Selected Works of Deng Xiaoping], Vol. 3 (Beijing: Renmin chubanshe, 1993).

• Nghiên cứu:

  • Xiaoming Zhang (2010). “Deng Xiaoping and China’s Decision to go to War with Vietnam”, Journal of Cold War Studies, Volume 12, Number 3 (Summer), pp. 3-29.
  • Harlan W. Jencks, “China’s ‘Punitive’ War on Vietnam: A Military Assessment,” Asian Survey, Vol. 19, No. 8 (August 1979).
  • Steven J. Hood, Dragons Entangled: Indochina and the China-Vietnam War (Armonk, NY: M. E. Sharpe, 1992).
  • Edward C. O’Dowd, Chinese Military Strategy in the Third Indochina War: The Last Maoist War (New York: Routledge, 2007).
  • Robert S. Ross, The Indochina Tangle: China’s Vietnam Policy, 1975–1979 (New York: Columbia University Press, 1988).
  • Bruce Elleman, Modern Chinese Warfare, 1785–1989 (London: Routledge, 2001).
  • Gerald Segal, Defending China (New York: Oxford University Press, 1985).
  • King Chen, China’s War with Vietnam, 1979 (Stanford, CA: Hoover Institution Press, 1987).
  • Andrew Scobell, China’s Use of Military Force beyond the Great Wall and the Long March (New York: Cambridge University Press, 2003).

• Hình ảnh:

  • https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2014/02/dangtieubinh.jpg (Ảnh chân dung Đặng Tiểu Bình)

Chú thích về độ tin cậy: Một số nguồn tư liệu được sử dụng trong bài viết này đến từ phía Trung Quốc, do đó tính chính xác và khách quan cần được xem xét kỹ lưỡng.