Thập niên 1960, nước Mỹ chìm trong vũng lầy của Chiến tranh Việt Nam. Giữa bộn bề thông tin tuyên truyền và những lời hứa hẹn suông về một chiến thắng huy hoàng, một nhân vật từng là “diều hâu” – ủng hộ chiến tranh – đã có bước ngoặt tư tưởng, trở thành người phơi bày sự thật động trời về cuộc chiến này. Ông là Daniel Ellsberg, một chuyên gia phân tích chiến lược tài ba, người đã đánh cược cả sự nghiệp và tự do của mình để phơi bày sự thật về “Tài liệu Lầu Năm Góc” – minh chứng cho sự dối trá của chính phủ Mỹ về Chiến tranh Việt Nam.
Daniel Ellsberg sinh năm 1931, lớn lên tại Detroit, Michigan, Mỹ. Xuất thân trong một gia đình Do Thái trung lưu, ông sớm bộc lộ trí tuệ hơn người. Sau khi tốt nghiệp Đại học Havard danh tiếng, Ellsberg tiếp tục lấy bằng tiến sĩ kinh tế tại đây, đồng thời phục vụ trong lực lượng Thủy quân lục chiến Mỹ từ năm 1954 đến 1957. Với kiến thức uyên bác và kinh nghiệm thực tiễn, Ellsberg gia nhập RAND Corporation – tổ chức nghiên cứu và phát triển phi lợi nhuận – vào năm 1959, chuyên phân tích các vấn đề chiến lược cho chính phủ Mỹ, đặc biệt là về vũ khí hạt nhân.
Năm 1964, Ellsberg gia nhập Lầu Năm Góc, làm việc trực tiếp dưới quyền Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara. Tại đây, ông tham gia phân tích thông tin và hoạch định chính sách cho cuộc chiến tại Việt Nam. Ellsberg là một trong những người đầu tiên tiếp nhận thông tin về “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ”, sự kiện được chính phủ Mỹ sử dụng làm cớ để leo thang chiến tranh tại Việt Nam.
Daniel Ellsberg thời trẻ
Ban đầu, Ellsberg tin vào những gì chính phủ tuyên truyền, rằng Mỹ đang giúp đỡ miền Nam Việt Nam chống lại sự xâm lược của chủ nghĩa cộng sản. Tuy nhiên, chuyến công tác tại Sài Gòn năm 1965 đã thay đổi hoàn toàn góc nhìn của ông. Chứng kiến tận mắt sự tàn khốc của chiến tranh, sự dối trá trong các báo cáo quân sự, và nhất là sự dũng cảm của người dân Việt Nam, Ellsberg nhận ra cuộc chiến này không phải là cuộc chiến tranh chính nghĩa như chính phủ Mỹ vẫn rêu rao.
Năm 1967, Ellsberg trở lại RAND và tham gia dự án nghiên cứu tuyệt mật về “Quan hệ Mỹ – Việt Nam 1945-1967” theo yêu cầu của Bộ trưởng McNamara. Nghiên cứu này, sau này được biết đến với tên gọi “Tài liệu Lầu Năm Góc”, đã vạch trần sự thật phũ phàng: Mỹ đã can thiệp vào Việt Nam từ lâu trước khi cuộc chiến chính thức nổ ra, chính phủ Mỹ đã liên tục nói dối người dân và Quốc hội về mục đích và quy mô của cuộc chiến, và rằng không có lối thoát nào cho Mỹ trong vũng lầy Việt Nam.
Việc đọc “Tài liệu Lầu Năm Góc” đã thức tỉnh lương tri của Ellsberg. Ông nhận ra mình không thể tiếp tục im lặng trước sự thật động trời này. Sau nhiều trăn trở, Ellsberg quyết định công bố tài liệu cho công chúng, bất chấp nguy cơ đối mặt với án tù.
Tháng 3/1971, Ellsberg bí mật chuyển bản sao “Tài liệu Lầu Năm Góc” cho tờ New York Times. Ngày 13/6/1971, tờ báo này bắt đầu đăng tải loạt bài dựa trên tài liệu, gây chấn động dư luận Mỹ và thế giới. Chính phủ Mỹ tìm mọi cách ngăn chặn việc công bố tài liệu, nhưng Ellsberg đã kịp chuyển bản sao cho nhiều tờ báo khác, biến “Tài liệu Lầu Năm Góc” thành một “quả bom thông tin” bóc trần bộ mặt thật của chính phủ Mỹ.
Daniel Ellsberg trả lời phỏng vấn báo chí
Ellsberg bị chính phủ Mỹ truy tố vì tội danh tiết lộ bí mật quốc gia, đối mặt với án tù 115 năm. Tuy nhiên, vụ xét xử ông lại trở thành một phiên tòa lịch sử, phơi bày những âm mưu đen tối của chính quyền Nixon nhằm bịt miệng những người bất đồng chính kiến. Vụ án Ellsberg cùng với vụ bê bối Watergate đã dẫn đến sự sụp đổ của chính quyền Nixon, buộc tổng thống này phải từ chức vào năm 1974.
Hành động dũng cảm của Daniel Ellsberg đã góp phần thay đổi cách nhìn của người Mỹ về Chiến tranh Việt Nam, thúc đẩy phong trào phản chiến lên cao trào, và góp phần chấm dứt cuộc chiến tranh phi nghĩa này. Ông được coi là một biểu tượng cho tinh thần dũng cảm, dám đứng lên chống lại cường quyền để bảo vệ lẽ phải và sự thật.
Câu chuyện của Daniel Ellsberg là minh chứng cho sức mạnh của lương tri, cho thấy một cá nhân, dù ở vị trí nào, cũng có thể tạo ra sự thay đổi lớn lao nếu dám đứng lên bảo vệ sự thật và công lý.
Tài liệu tham khảo:
- Ellsberg, D. (2002). Secrets: A memoir of Vietnam and the Pentagon Papers. New York: Viking.
- Sheehan, N. (1988). A bright shining lie: John Paul Vann and America in Vietnam. New York: Random House.
