Lịch sử khẩn hoang Nam Bộ ghi nhận dấu ấn đậm nét của người Minh Hương, những lưu dân người Hoa di cư đến vùng đất phương Nam từ thế kỷ XVII – XVIII. Không chỉ góp phần kiến tạo nên diện mạo kinh tế sôi động, họ còn làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của vùng đất mới. Bài viết này sẽ tập trung khai thác vai trò của người Minh Hương trong tiến trình hình thành và phát triển của vùng đất Sài Gòn – Gia Định, nơi ghi dấu những bước chân tiên phong của họ trên dải đất phương Nam.
Cù Lao Phố – Thương cảng đầu tiên phồn hoa
Bên cạnh Hà Tiên trù phú, Đồng Nai là một trong những vùng đất đầu tiên in dấu chân người Minh Hương. Nơi đây, Cù Lao Phố nổi lên như một thương cảng sầm uất, là minh chứng cho sự thích nghi, khả năng kinh doanh và tinh thần khai phá của cộng đồng người Hoa trên vùng đất mới.
Theo sử sách ghi chép, Trần Thượng Xuyên (hay Trần Thắng Tài) là một trong những người Minh Hương đầu tiên đến khai phá vùng đất Đồng Nai. Ông đã chiêu mộ thương nhân người Hoa đến đây xây dựng phố xá, biến Cù Lao Phố thành một thương cảng quốc tế nhộn nhịp. Trịnh Hoài Đức, một danh nhân gốc Minh Hương, trong quyển “Gia Định thành thông chí”, đã mô tả về Cù Lao Phố như sau:
“Nông Nại (tức Đồng Nai) đại phố, lúc đầu do Trần Thượng Xuyên khai phá, tức Trần Thắng Tài chiêu tập người buôn nước Tàu đến kiến thiết phố xá mái ngói tường vôi, lầu cao, quán rộng, dọc theo bờ sông liên lạc dài 5 dặm, chia và vạch làm 3 đường phố, đường phố lớn lót đá trắng, đường phố ngang lót đá ong, đường phố nhỏ lát gạch xanh, đường rộng bằng phẳng, kẻ buôn tụ tập, ghe thuyền lớn ở biển và ở sông đến đậu, ấy là một chỗ đại đô hội mà những nhà buôn bán giàu có ở đây là nhiều nhất hơn thảy những nơi khác”.
Người Minh Hương ớ Sài Gòn
Sự xuất hiện của Cù Lao Phố đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của vùng đất Đồng Nai. Từ một vùng đất hoang sơ, Cù Lao Phố đã nhanh chóng trở thành trung tâm kinh tế sôi động, thu hút thương nhân từ khắp nơi đổ về buôn bán, giao thương, tạo nên một bức tranh kinh tế đa màu sắc.
Từ Cù Lao Phố đến sự trỗi dậy của Sài Gòn – Chợ Lớn
Cù Lao Phố phồn vinh trong khoảng 90 năm, sau đó dần suy thoái nhường chỗ cho sự trỗi dậy của Sài Gòn – Chợ Lớn. Sự thay đổi dòng chảy thương mại, cùng với biến động lịch sử, đã khiến Cù Lao Phố dần đi vào quên lãng. Tuy nhiên, những giá trị mà cộng đồng người Minh Hương tạo dựng tại đây vẫn là minh chứng cho tinh thần tiên phong, năng động của họ trong công cuộc khai phá vùng đất phương Nam.
Sự tàn lụi của Cù Lao Phố cũng đánh dấu một chương mới trong lịch sử hình thành và phát triển của Sài Gòn – Chợ Lớn. Nơi đây, một lần nữa, cộng đồng người Minh Hương tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng, góp phần xây dựng Sài Gòn – Chợ Lớn thành một trung tâm kinh tế – văn hóa sầm uất bậc nhất phương Nam.
Chợ Lớn ở Sài Gòn
Lịch sử hình thành Sài Gòn – Chợ Lớn gắn liền với những dòng di cư, với sự hòa trộn văn hóa, phong tục của nhiều cộng đồng dân tộc. Trong đó, dấu ấn của người Minh Hương vẫn luôn là mảng màu không thể thiếu, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng của vùng đất này.
