Vùng đất Phú Yên, trải qua bao thăng trầm lịch sử, vẫn lưu giữ những dấu ấn văn hóa độc đáo. Một trong số đó là việc chuyển đổi địa danh từ âm Nôm sang Hán Việt, một quá trình diễn ra từ đầu thế kỷ 19, phản ánh những biến đổi trong chính sách hành chính và văn hóa thời bấy giờ. Thông qua một tập tấu quý giá từ năm Minh Mạng thứ 5 (1824), chúng ta có thể khám phá câu chuyện thú vị về sự chuyển mình này.
Nội dung bài viết
Từ Sắc Lệnh Minh Mạng Đến Bản Tấu Lịch Sử
Tác giả Trần Huyền Ân trong tác phẩm “Phú Yên miền đất ước vọng” đã đề cập đến việc đổi tên làng xã từ âm Nôm sang Hán Việt diễn ra từ năm 1832. Tuy nhiên, tập tấu quý hiếm được đề cập trong bài viết này cho thấy quá trình này đã khởi nguồn từ sớm hơn, cụ thể là năm Minh Mạng thứ 5 (1824). Sắc lệnh của vua Minh Mạng yêu cầu Bộ Hộ xem xét và đổi tên các tổng, xã, thôn, phường có âm Nôm hoặc chữ viết không trang nhã sang Hán Việt, đánh dấu một bước ngoặt trong việc chuẩn hóa hành chính và văn hóa trên toàn quốc.
Trang đầu của tập tấu về việc đổi tên các tổng, xã, thôn có âm Nôm sang âm Hán Việt trên cả nước vào năm 1824.
Tập tấu này, gồm 51 trang chữ Hán, là nguồn tư liệu vô cùng quý giá, ghi chép chi tiết về việc thay đổi địa danh trên toàn quốc. Riêng phần về trấn Phú Yên đã chiếm gần 2 trang, cho thấy sự quan tâm của triều đình đến vùng đất này.
Phú Yên: Hành Trình Chuyển Đổi Địa Danh
Bản tấu đã ghi lại một danh sách dài các xã, thôn, phường ở trấn Phú Yên được đổi tên. Tại Đồng Xuân huyện, những cái tên quen thuộc như Đá Bạc, Đồng Bạc, Đồng Răm, Kỳ Tấu Thanh Lãng… đã được thay thế bằng Cẩm Thạch, Ngân Điền, Mậu Lâm, An Hội… mang đậm âm hưởng Hán Việt.
Một phần của tập tấu ghi tên các xã, thôn ở trấn Phú Yên được đổi từ âm Nôm sang Hán Việt.
Tại Tuy Hòa huyện, Bến Sữa trở thành Phú Lương, Sông Nhiễu thành Nhiễu Giang, Sông Hương thành Hương Giang, Roi Củi thành Tiên Sài. Việc chuyển đổi này không chỉ đơn thuần là thay đổi âm đọc mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, thể hiện mong muốn của triều đình hướng đến sự tao nhã, trang trọng trong ngôn ngữ hành chính.
Trang tiếp theo của tập tấu tiếp tục ghi lại việc đổi tên địa danh ở trấn Phú Yên.
Hà Bạc thuộc, một đơn vị hành chính cũ, cũng chứng kiến sự thay đổi tương tự. Gành Bà thành Từ Nham, Vũng Trích Lạch thành Vịnh Hòa, Mạn Đò thành Tiên Châu, Mái Nhà thành Phú Ốc. Việc sử dụng Hán Việt đã mang đến cho địa danh một lớp nghĩa mới, vừa gần gũi với văn hóa Trung Hoa, vừa thể hiện tính uy nghiêm của triều đình.
Những Làn Sóng Đổi Tên Tiếp Theo
Quá trình chuyển đổi địa danh không chỉ dừng lại ở năm 1824. Sau năm 1861, các địa danh có chữ “An” cũng được đổi do những biến cố chính trị. Tại Phú Yên, Trung An thành Trung Trinh, An Thạnh thành Chí Thạnh, An Thuận thành Phú Điềm, Bình An Thượng thành Chí Thản, An Toàn thành Năng Tĩnh… Những thay đổi này một lần nữa khẳng định sự tác động của bối cảnh lịch sử lên địa danh và văn hóa địa phương.
Trang cuối của tập tấu, một chứng tích lịch sử quan trọng.
Kết Luận
Việc đổi tên các địa danh từ âm Nôm sang Hán Việt ở Phú Yên vào năm 1824 và những năm sau đó là một phần trong bức tranh lớn về sự chuyển biến văn hóa và hành chính dưới triều Nguyễn. Qua tập tấu lịch sử quý giá, chúng ta không chỉ hiểu rõ hơn về quá trình này mà còn nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn và nghiên cứu các di sản văn hóa, để từ đó kết nối quá khứ với hiện tại, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Tài liệu tham khảo:
- Trần Huyền Ân, Phú Yên miền đất ước vọng, Nxb Trẻ.
- Trần Huyền Ân, Phú Yên đất và người, Nxb Văn hóa- Văn nghệ.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục (các tập), Nxb Giáo dục.
- Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam nhất thống chí, Nxb Nha Văn hóa- Bộ Văn hóa Giáo dục Việt Nam Cộng Hòa.
