Đề Nắm và Phong trào Yên Thế (1884-1892)

Hình ảnh ghi lại cảnh xử chém những người theo nghĩa quân Yên Thế tại Quảng Yên (nay thuộc tỉnh Quảng Ninh) vào năm 1905. Cuộc khởi nghĩa Yên Thế kết thúc vào năm 1913.

Cuộc khởi nghĩa Yên Thế, một chương sử hào hùng của dân tộc Việt Nam, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Hoàng Hoa Thám (Đề Thám). Tuy nhiên, ít ai biết đến vai trò quan trọng của Đề Nắm (Lương Văn Nắm), một thủ lĩnh tài ba trong giai đoạn đầu của phong trào. Bài viết này sẽ tập trung phân tích về vai trò và vị trí của Đề Nắm trong phong trào Yên Thế từ năm 1884 đến 1892, giai đoạn hình thành và phát triển mạnh mẽ của phong trào.

Từ Chủ Soái Đến Phó Tướng: Lòng Yêu Nước Sâu Sắc

Đề Nắm, thủ lĩnh đầu tiên của phong trào Yên Thế, là một nhân vật bí ẩn. Dù nhiều nghiên cứu đã được thực hiện, nhưng nhiều chi tiết về cuộc đời ông vẫn chưa được làm rõ. Nguồn gốc, năm sinh, quê quán của ông vẫn còn là điều gây tranh cãi trong giới sử học. Dù vậy, không thể phủ nhận đóng góp to lớn của ông đối với phong trào Yên Thế. Ông và Đề Sặt (Đỗ Văn Hùng) đã cùng nhau xây dựng lực lượng, chống lại quân Thanh, tạo tiền đề cho cuộc khởi nghĩa sau này. Có giả thuyết cho rằng chính Đề Nắm là người được suy tôn làm Chủ soái trong buổi tế cờ phát động khởi nghĩa tại đình làng Hả vào ngày 16 tháng 3 năm 1884. Về sau, do Đề Thám ngày càng thể hiện tài thao lược, nên Đề Nắm đã tự nguyện lui về làm Phó soái, nhường vị trí lãnh đạo cho Đề Thám để phong trào có thể phát triển mạnh mẽ hơn. Đây là minh chứng cho lòng yêu nước, đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân của ông.

Nghệ thuật Quân sự: Làng Chiến đấu và Đồn Lũy

Đình Hả, nơi diễn ra buổi lễ tế cờ phát động khởi nghĩa Yên Thế.

Trong giai đoạn từ năm 1884 đến 1892, nghĩa quân Yên Thế liên tục giành được những chiến thắng vang dội trước quân Pháp. Điều này một phần lớn nhờ vào hệ thống làng chiến đấu và đồn lũy kiên cố do Đề Nắm chỉ đạo xây dựng. Các làng chiến đấu được bố trí phòng thủ chặt chẽ với lũy tre dày, ao sâu, đường nhỏ hẹp, tạo thành những ổ đề kháng vững chắc. Cổng làng được che chắn bằng ụ đất, bố trí nhiều ổ bắn. Các làng tựa lưng vào đồi núi có đường rút lui bí mật vào rừng. Hệ thống này cho phép nghĩa quân Yên Thế bám trụ địa bàn, chống trả hiệu quả các cuộc tấn công của quân Pháp. Bên cạnh đó, các đồn lũy như Khám Nghè, Hố Chuối, Đồng Vương, Hang Sọ… được xây dựng kiên cố, ẩn mình trong rừng rậm, tạo thành căn cứ vững chắc cho nghĩa quân.

Hiệu quả của Làng Chiến đấu và Đồn Lũy

Hệ thống làng chiến đấu và đồn lũy đã phát huy hiệu quả rõ rệt trong các trận đánh chống quân Pháp. Quân Pháp, dù được trang bị vũ khí hiện đại, cũng phải chịu nhiều tổn thất trước sự phòng thủ kiên cường của nghĩa quân. Điển hình là các trận đánh tại Dương Sặt – Thế Lộc năm 1889, Cao Thượng – Luộc Hạ năm 1890, Hố Chuối năm 1890-1891 và phòng tuyến sông Sỏi năm 1892. Các trận đánh này đã chứng minh tài năng quân sự của Đề Nắm và tinh thần chiến đấu bất khuất của nghĩa quân Yên Thế.

Bi kịch phản bội và sự ra đi của Đề Nắm

Khu di tích lịch sử Hoàng Hoa Thám, Tân Yên, Bắc Giang.

Mặc dù nghĩa quân Yên Thế đã giành được nhiều chiến thắng, nhưng cuối cùng phòng tuyến sông Sỏi vẫn bị quân Pháp công phá vào đầu năm 1892. Đây là một bước ngoặt đau buồn của phong trào. Trong bối cảnh khó khăn đó, bi kịch phản bội đã xảy ra. Đề Sặt, một thủ lĩnh có uy tín, đã đầu độc Đề Nắm rồi mang quân ra hàng Pháp. Cái chết của Đề Nắm là một tổn thất to lớn đối với phong trào Yên Thế. Nó không chỉ làm mất đi một thủ lĩnh tài ba, mà còn gây ra sự hoang mang, dao động trong hàng ngũ nghĩa quân. Sự phản bội của Đề Sặt càng làm cho tình hình thêm phần rối ren.

Kết luận

Đề Nắm là một nhân vật quan trọng trong giai đoạn đầu của phong trào Yên Thế. Ông không chỉ là người lãnh đạo tài ba, có tầm nhìn chiến lược, mà còn là người giàu lòng yêu nước, sẵn sàng hy sinh vì nghĩa lớn. Hệ thống làng chiến đấu và đồn lũy do ông xây dựng đã góp phần quan trọng vào những chiến thắng của nghĩa quân Yên Thế. Cái chết của ông do bị phản bội là một mất mát to lớn, đánh dấu sự kết thúc một giai đoạn của phong trào. Dù vậy, tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất của Đề Nắm và nghĩa quân Yên Thế vẫn mãi là tấm gương sáng ngời cho các thế hệ sau noi theo.

Tài liệu tham khảo:

• Lê Nguyễn: Xã hội Việt Nam thời Pháp thuộc. Nhân vật và những sự kiện, Nxb Văn hóa thể thao, 2005.
• Frey. Pirates et rebelles au Tonkin.
• Chabrol. Opérations militaires au Tonkin.
• Péroz. Hors des chemins battus.
• Daufès. La garde indigène de l’Indochine.
• Histoire militaire de l’Indochine.