Cuộc đời muôn màu muôn vẻ với biết bao cung bậc cảm xúc: đam mê, yêu đương, hờn giận, ghen tuông và cả những tan vỡ, bi thương. Xuân Diệu – “Hoàng tử thơ tình” của nền văn học Việt Nam hiện đại, cũng đã trải qua những khoảnh khắc đầy giằng xé trong tình yêu. Ít ai biết được ẩn sau vẻ ngoài sôi nổi, nồng nhiệt của một hồn thơ cuồng nhiệt với tình yêu và cuộc sống, là một trái tim từng chìm sâu trong đau khổ, tuyệt vọng khi phải đối diện với sự tan vỡ trong tình yêu. Bài viết này, dựa trên di cảo thơ Xuân Diệu được chính nhà thơ tin tưởng trao gửi cho Tiến sĩ Phạm Trọng Chánh, sẽ hé lộ những góc khuất trong tâm hồn ông, đồng thời phân tích giá trị nghệ thuật độc đáo của những vần thơ đầy ám ảnh ấy.
Gặp Gỡ Định Mệnh Và Những Dư Âm Của Một Mối Tình Dang Dở
Tiến sĩ Phạm Trọng Chánh và Xuân Diệu có cơ duyên gặp gỡ vào tháng 10 năm 1981 tại Paris. Cuộc gặp gỡ định mệnh này đã mở ra một tình bạn tri âm, tri kỷ giữa hai người. Xuân Diệu đã tin tưởng trao lại toàn bộ di cảo thơ và tâm nguyện thực hiện “Tự Điển Tình Yêu” cho Tiến sĩ Phạm Trọng Chánh.
Hình ảnh Xuân Diệu (bên phải) và Tiến sĩ Phạm Trọng Chánh
Trong số những bản thảo được nhà thơ gửi gắm, có nhiều bài thơ viết về mối tình sâu đậm nhưng cũng đầy đau khổ của ông với bà Bạch Diệp. Những vần thơ chất chứa nỗi niềm riêng tư ấy, vì nhiều lý do tế nhị, đã không thể công bố khi Xuân Diệu còn sống.
“Tự Điển Tình Yêu” Và Chương Thơ Rỉ Máu Cho Tình Tan Vỡ
Trong “Tự Điển Tình Yêu”, Tiến sĩ Phạm Trọng Chánh đã dành riêng chương 55 mang tên “Tình Tan Vỡ” để tập hợp những bài thơ nói về nỗi đau chia ly của Xuân Diệu. Nỗi đau ấy được thể hiện rõ nét qua từng câu chữ, hình ảnh thơ đầy ám ảnh:
-
“Con dao cắm giữa lòng/ Đau đớn buồn không xiết/ Vết thương lớn ngang hông/ Anh sống và làm việc” (Con dao).
-
“Cái dầm xuyên giữa đôi ta/ Còn hơn đau đớn thịt da mấy lần/ Vết thương trong cả tinh thần/ Đã đau một lúc, lại dần dần đau” (Cái dầm).
Xuân Diệu sử dụng những hình ảnh ẩn dụ đầy ám ảnh như “con dao”, “cái dầm”, “vết thương” để diễn tả nỗi đau xé lòng, sự dằn vặt, tuyệt vọng khi phải đối diện với sự tan vỡ trong tình yêu. Tình yêu tan vỡ như vết dao cứa vào da thịt, như chiếc dầm đâm xuyên qua tâm can, khiến con người ta đau đớn, quặn thắt cả thể xác lẫn tinh thần.
Không chỉ vậy, Xuân Diệu còn mượn những hình ảnh quen thuộc trong đời sống thường ngày như “dưa hấu”, “thạch lựu” để diễn tả nỗi đau tột cùng:
- “Đau lòng dưa hấu máu tuôn ra/ Đau lựu cười như hạt máu sa/ Anh những đau nhìn muôn cảnh sắc/ Héo chìm mà vỡ trái tim hoa” (Đau lòng dưa hấu máu tuôn ra).
Dưới con mắt của một tâm hồn đang chìm đắm trong đau khổ, những hình ảnh tưởng chừng như rất đỗi bình dị ấy bỗng trở nên nhạy cảm, gợi liên tưởng đến những giọt máu, đến trái tim tan nát, héo mòn.
Ảnh Hưởng Của Thi Ca Lãng Mạn Pháp
Có thể thấy rõ ảnh hưởng của thi ca lãng mạn Pháp trong những vần thơ viết về tình tan vỡ của Xuân Diệu. Giống như các thi sĩ lãng mạn Pháp, Xuân Diệu không né tránh mà ngược lại, ông đi thẳng vào thể hiện nỗi đau khổ, tuyệt vọng của bản thân một cách trực diện, mãnh liệt.
Ví dụ, hình ảnh “con dao cắm giữa lòng” trong thơ Xuân Diệu gợi liên tưởng đến câu thơ nổi tiếng của Alfred de Musset: “Si jamais, par les yeux d’une femme sans cœur/ Tu peux m’ entrer au ventre et m’ empoisonner l’âme/ Ainsi d’une plaie on arrache une lame” (Nếu có bao giờ trong mắt người nữ không tim/ Nàng đưa tôi vào lòng và đánh thuốc độc hồn tôi/ Cùng trên vết thương người ta rút ra một ngọn dao).
Hoặc ý tưởng “giết người trong mộng” cũng là một điểm tương đồng thú vị giữa thơ Xuân Diệu và thơ Alfred de Musset. Cả hai nhà thơ đều sử dụng hình ảnh này để nói về sự đau đớn, giằng xé đến tột cùng khi phải chia tay người mình yêu.
Di Sản Văn Chương Về Một Nỗi Đau Của Con Người
Những bài thơ viết về tình tan vỡ của Xuân Diệu tuy mang đậm dấu ấn cá nhân, nhưng đồng thời cũng toát lên những giá trị nhân văn sâu sắc. Đó là tiếng lòng của một trái tim si tình khi phải đối diện với nỗi đau bị phản bội, chia ly.
Qua những vần thơ đầy ám ảnh ấy, người đọc nhận thấy một Xuân Diệu rất khác: yếu đuối, mong manh và dễ tổn thương. Ông không còn là chàng thi sĩ với trái tim nồng nàn, tha thiết yêu đương, mà đã trở thành một con người bất hạnh trong tình yêu, chìm đắm trong đau khổ, tuyệt vọng.
Chính sự chân thật, da diết và đầy bi kịch ấy đã chạm đến trái tim của biết bao thế hệ bạn đọc. Những vần thơ như lời tự sự, trải lòng của Xuân Diệu đã vượt qua giới hạn của thời gian, không gian, trở thành tiếng nói chung cho những ai từng trải qua nỗi đau khổ, mất mát trong tình yêu.
