Bài viết phân tích ý nghĩa văn hóa của truyện cổ tích Tấm Cám, đi sâu vào biểu tượng của các nhân vật, tình tiết và ý nghĩa của chúng trong tiềm thức văn hóa Việt Nam.
Ngày xưa, những câu chuyện cổ tích với lời mở đầu quen thuộc “Ngày xửa ngày xưa…” đã ru ngủ biết bao thế hệ trẻ thơ. Những câu chuyện tưởng chừng đơn giản ấy lại ẩn chứa trong đó những giá trị văn hóa, tín ngưỡng và cả những góc khuất trong tâm hồn của mỗi dân tộc. Truyện Tấm Cám cũng không ngoại lệ. Bên cạnh yếu tố giải trí, câu chuyện về hai chị em Tấm – Cám còn là một lát cắt phản ánh văn hóa, tư tưởng và cả những góc khuất tâm lý của người Việt.
Nỗi Ám Ảnh Về Cái Ác
Truyện Tấm Cám, thoạt nhìn, là câu chuyện về sự quả báo, về luật nhân quả “gieo gió gặt bão”. Hai mẹ con Cám vì lòng tham lam, độc ác hãm hại Tấm đã phải gánh chịu kết cục bi thảm. Tuy nhiên, nếu nhìn kỹ hơn, ta sẽ thấy ẩn sâu trong câu chuyện là sự thống trị của cái ác, sự trả thù tàn khốc và một xã hội tồn tại bằng lừa lọc, gian dối.
Từ khi còn nhỏ, Tấm đã phải chịu đựng sự đày ải của mẹ con Cám. Hình ảnh cô Tấm nhỏ bé, hiền lành ngồi khóc bên miệng giếng sau khi bị cướp mất cá bống đã in sâu vào tâm trí bao thế hệ. Sự xuất hiện của Bụt, tuy mang đến tia hy vọng le lói, nhưng lại nhanh chóng biến mất, như một sự an ủi hời hợt trước những bất công mà Tấm phải gánh chịu.
Lớn lên, Tấm bị giết hại nhiều lần, mỗi lần chết đi, cô lại hóa thân thành một hình dạng khác: chim hoàng oanh, cây xoan đào, khung cửi, rồi cây thị, hột thị. Chuỗi hóa thân liên tục của Tấm cho thấy sự bế tắc, không lối thoát của cái thiện trước sức mạnh áp đảo của cái ác.
Sự Trả Thù Tàn Khốc và Nỗi Đau Dài Hơi
Điều đáng nói, khi trở lại làm người, Tấm không còn là cô gái hiền lành, cam chịu ngày xưa mà trở nên tàn độc, lạnh lùng. Nàng trừng phạt mẹ con Cám bằng những cách thức man rợ: lừa Cám tắm nước sôi, làm mắm xác Cám cho dì ghẻ ăn.
Sự trả thù tàn độc của Tấm là một chi tiết gây ám ảnh và dấy lên nhiều tranh cãi. Tại sao Tấm, vốn là hiện thân của cái thiện, lại có thể ra tay tàn nhẫn đến vậy? Liệu đây là sự phản ánh bản chất thực sự của con người: khi bị dồn ép đến đường cùng, con người ta có thể làm bất cứ điều gì để tồn tại, kể cả việc biến thành kẻ ác độc?
Cảnh tượng người mẹ ăn thịt con trong vô thức và cái chết đầy ám ảnh của mụ dì ghẻ là những chi tiết rùng rợn, ám ảnh nhất trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam. Nó cho thấy sự thống trị tuyệt đối của cái ác, khiến người ta không khỏi rùng mình khiếp sợ.
Tấm Cám – Gương Chiếu Lịch Sử và Xã Hội
Nhiều ý kiến cho rằng Tấm Cám là câu chuyện mang màu sắc Phật giáo, với những chi tiết về luân hồi, quả báo. Tuy nhiên, nếu xem xét kỹ, ta sẽ thấy những yếu tố này chỉ là lớp vỏ bọc bên ngoài. Cái hạt nhân của câu chuyện lại nằm ở cuộc đấu tranh quyền lực, sự tham lam, đố kỵ và nỗi ám ảnh về sự trả thù tàn khốc.
Nhìn rộng ra, Tấm Cám như một lời tiên tri về một xã hội Việt Nam luôn chìm trong chiến tranh, chia rẽ và đấu đá nội bộ.
Từ những cuộc chiến tranh giành quyền lực giữa các thế lực phong kiến (Lê – Mạc, Trịnh – Nguyễn), đến những mâu thuẫn trong xã hội (giàu – nghèo, thành thị – nông thôn), đều có thể tìm thấy dấu ấn của câu chuyện Tấm Cám.
Câu hỏi đặt ra là: Liệu chúng ta có thể thoát khỏi vòng luẩn quẩn của sự đố kỵ, thù hận và bạo lực, để hướng tới một xã hội nhân văn và tử tế hơn?
Kết Luận
Truyện Tấm Cám, với những giá trị nhân văn và cả những góc khuất tâm lý, vẫn luôn là một tác phẩm gây nhiều tranh cãi. Nó như một lời nhắc nhở về bản chất con người, về những nỗi ám ảnh văn hóa và lịch sử mà chúng ta cần phải vượt qua để hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn.
