Cuối thế kỷ XVIII, sau khi dẹp tan quân Thanh xâm lược, vua Quang Trung không ngủ quên trên chiến thắng. Trong bối cảnh nhà Thanh suy yếu và mục nhọt, vị hoàng đế tài ba của Đại Việt đã ấp ủ một kế hoạch táo bạo: Bắc phạt. Những bằng chứng lịch sử, như ấn tín và giấy tờ do chính vua Quang Trung cấp cho quân Tàu Ô, cùng lời khai của các tù binh, đã hé lộ phần nào tham vọng này, khiến triều đình Mãn Thanh lo ngại. Vậy đâu là căn cứ cho dự định đầy tham vọng ấy? Bài viết này sẽ phân tích bối cảnh lịch sử và so sánh với cuộc khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc để tìm hiểu sâu hơn về dự định Bắc phạt của vua Quang Trung.
Hình ảnh minh họa vua Quang Trung.
Mối Lo Của Nhà Thanh và Cơn Thịnh Nộ Của Vua Gia Khánh
Sự tồn tại của lực lượng Tàu Ô dưới trướng vua Quang Trung, với 12 vị Tổng binh và hơn 100 chiến thuyền, đã khiến triều đình Mãn Thanh phải dè chừng. Bản thân vua Gia Khánh đã phải thừa nhận điều này qua dụ chỉ ban ra ngày 9 tháng Giêng năm Gia Khánh thứ 2 (tức 5/2/1797). Ông thừa nhận sự khó xử khi phải hợp tác với một quốc vương đang ngầm chứa chấp hải tặc và thậm chí phong tước cho họ. Vua Gia Khánh lo ngại việc này có thể trở thành cái cớ cho một cuộc xung đột quân sự giữa hai nước.
Sự phẫn nộ của vua Gia Khánh càng bùng lên khi Trần Thiêm Bảo, một Tổng binh Tàu Ô, đầu thú và dâng nộp ấn tín được vua Quang Trung ban cho. Trong dụ chỉ ngày 14 tháng Một năm Gia Khánh thứ 6 (tức 19/12/1801), Gia Khánh đã dùng những lời lẽ nặng nề miệt thị vua Quang Trung, gọi ông là kẻ “táng tận lương tâm”, “ếch ngồi đáy giếng” vì dám “coi thiên hạ như một nhà, bốn biển như một người”. Tuy nhiên, do đang bận đối phó với quân Nguyễn Ánh ở phía Nam, Gia Khánh chỉ đành án binh bất động, hy vọng “lẽ trời” sẽ tự trừng phạt Đại Việt.
So Sánh Với Thái Bình Thiên Quốc: Thời – Thế – Cơ
Tuy cách nhau hơn nửa thế kỷ, nhưng dự định Bắc phạt của vua Quang Trung và cuộc khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc lại có những điểm tương đồng đáng chú ý. Để làm rõ hơn về dự định của vua Quang Trung, chúng ta sẽ so sánh hai sự kiện này dựa trên ba yếu tố: Thời, Thế, và Cơ.
Thời
Cả hai sự kiện đều diễn ra trong bối cảnh nhà Thanh suy yếu và đầy mâu thuẫn nội tại. Khẩu hiệu “Thiên yếm Mãn Thanh” và “Quan bức dân biến” của Thái bình Thiên quốc cũng phản ánh chính xác những vấn nạn của xã hội Trung Quốc dưới thời vua Quang Trung. Sự tham nhũng tràn lan của quan lại nhà Thanh, được thể hiện rõ qua việc phung phí tiền bạc trong chuyến thăm của phái đoàn Quang Trung giả năm 1790, chính là mồi lửa châm ngòi cho sự bất mãn trong lòng dân chúng. Vua Càn Long đã phải thừa nhận rằng số tiền chi tiêu cho phái đoàn này đủ để “cử binh phục thù cho Hứa Thế Hanh”. Điều này cho thấy sự mục ruỗng của triều đình Mãn Thanh và tạo điều kiện thuận lợi cho một cuộc nổi dậy.
Thế
Về lực lượng, vua Quang Trung có ưu thế hơn hẳn Hồng Tú Toàn. Ông không chỉ có quân Tàu Ô mà còn sở hữu một đội quân thiện chiến đã từng đánh bại quân Thanh. Về chiến lược, vua Quang Trung đã khéo léo “tạo thế” bằng cách đoàn kết lực lượng người Hoa bất mãn với triều đình Mãn Thanh. Khẩu hiệu “coi thiên hạ như một nhà, bốn biển như một người” không chỉ thể hiện tư tưởng nhân nghĩa mà còn mang ý nghĩa chính trị sâu sắc, nhằm tập hợp lực lượng người Hoa ở các tỉnh phía Nam Trung Quốc, vốn là vùng đất cũ của nước Nam Việt thời nhà Triệu. So với Hồng Tú Toàn, người chỉ biết dựa vào tôn giáo và chủ trương tập trung tư liệu sản xuất, vua Quang Trung đã thể hiện tầm nhìn chiến lược vượt trội.
Cơ
Hồng Tú Toàn đã có “cơ hội” khi chiếm được 16 tỉnh của Trung Quốc. Tuy nhiên, do những sai lầm trong chính sách, ông đã tự đánh mất cơ hội này. Vua Quang Trung, tuy mất sớm và không có cơ hội thực hiện dự định Bắc phạt, nhưng qua phân tích về “Thời” và “Thế”, chúng ta có thể thấy ông hoàn toàn có đủ khả năng để khôi phục phần đất cũ của Nam Việt.
Kết Luận
Dự định Bắc phạt của vua Quang Trung là một kế hoạch táo bạo, dựa trên sự thấu hiểu sâu sắc về tình hình chính trị và xã hội Trung Quốc cuối thế kỷ XVIII. Tuy không thành hiện thực do nhà vua băng hà, nhưng nó cho thấy tầm nhìn chiến lược và khát vọng lớn lao của vị hoàng đế tài ba này. Sự so sánh với cuộc khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc càng làm nổi bật tài năng và bản lĩnh của vua Quang Trung. Câu chuyện về dự định Bắc phạt này không chỉ là một trang sử hào hùng mà còn là bài học quý giá về tầm quan trọng của việc nắm bắt thời cơ, xây dựng lực lượng và vận dụng chiến lược đúng đắn trong lịch sử dân tộc.
