Hiệp định Genève 1954, kết thúc gần một thập kỷ chiến tranh khốc liệt, đã vẽ lại bản đồ Đông Dương và mở ra một chương mới đầy biến động cho Việt Nam. Trong bối cảnh chia cắt đất nước, hai miền Bắc – Nam bước vào cuộc chạy đua cam go về chính trị, quân sự và ngoại giao. Bài viết này dựa trên tư liệu từ cuốn “Việt Sử Khảo Luận” (tập 11) của tác giả Hoàng Cơ Thụy, sẽ tập trung phân tích vai trò của Mỹ trong việc củng cố chính quyền Ngô Đình Diệm ở miền Nam, từng bước thay thế Pháp trở thành “ông bầu” mới trên trường quốc tế.
Hậu Genève: Miền Nam Trước Ngã Rẽ Lịch Sử
Hiệp định Genève, dù mang đến hòa bình mong manh, lại đẩy miền Nam Việt Nam vào tình thế đầy thử thách. Sự ra đi của quân đội Pháp, sự chia rẽ trong nội bộ và đặc biệt là tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của Việt Minh ở miền Bắc đã tạo nên một áp lực vô hình lên chính quyền non trẻ của Quốc trưởng Bảo Đại và tân Thủ tướng Ngô Đình Diệm.
Tập Kết: Cuộc Di Chuyển Lịch Sử Và Những Bóng Ma Ngầm
Từ ngày 22/7/1954 đến 19/5/1955, tiến trình tập kết quân đội hai miền diễn ra khá nghiêm ngặt theo thỏa thuận. Quân đội Pháp – Việt rút về phía Nam vĩ tuyến 17, trong khi lực lượng Việt Minh tập trung về miền Bắc.
Hình ảnh xúc động về đồng bào, chiến sĩ miền Nam tập kết ra Bắc năm 1954 tại Cảng Hới, Sầm Sơn (Ảnh tư liệu)
Tuy nhiên, đằng sau bức tranh có vẻ êm thắm ấy là những toan tính ngầm. Việt Minh, với tầm nhìn chiến lược, đã bí mật để lại một mạng lưới cán bộ nằm vùng hùng hậu ở miền Nam, chuẩn bị cho cuộc đấu tranh thống nhất đất nước trong tương lai. Bên cạnh đó, sự hiện diện của Edward Lansdale, một sĩ quan CIA, với “Phái bộ Quân sự Sài Gòn” (SMM) đã cho thấy Mỹ không chỉ đơn thuần là người quan sát. Lansdale và SMM đã tích cực can dự vào công tác tình báo, tâm lý chiến và huấn luyện lực lượng bán quân sự cho chính quyền Diệm, đặt nền móng cho sự can thiệp quân sự trực tiếp của Mỹ sau này.
Việc tập kết cũng cho thấy sự mong manh trong nội bộ lực lượng Quốc gia Việt Nam. Hàng vạn binh lính đã đào ngũ, phần lớn là do mất tinh thần chiến đấu và ảnh hưởng từ tuyên truyền của Việt Minh. Điều này phần nào cho thấy sự thiếu niềm tin của người dân miền Bắc vào chính quyền Diệm, một trong những thách thức lớn nhất mà ông phải đối mặt.
Di Cư: Dòng Chảy Lịch Sử Và Nỗ Lực Củng Cố Miền Nam
Hiệp định Genève cho phép người dân tự do lựa chọn nơi cư trú trong vòng 300 ngày. Hơn 800.000 người, phần lớn là đồng bào Công giáo miền Bắc, đã di cư vào Nam. Đây là một cuộc di dân lịch sử, tạo nên một làn sóng văn hóa và xã hội mới cho miền Nam, đồng thời củng cố vị thế cho chính quyền Diệm.
Hình ảnh ghi lại cảnh khu lều trại tập trung người Bắc di cư tại ngoại ô Sài Gòn, ngày 16/10/1954 (Ảnh tư liệu)
Tuy nhiên, dòng người di cư khổng lồ cũng đặt ra những thách thức về an ninh, kinh tế và xã hội cho chính quyền miền Nam. Việc bố trí, ổn định cuộc sống cho người di cư là một bài toán nan giải, đòi hỏi sự hỗ trợ to lớn từ Mỹ.
Ngô Đình Diệm: Từ “Con Bài” Của Pháp Đến “Át Chủ Bài” Của Mỹ
Trong bối cảnh đầy biến động, Ngô Đình Diệm nổi lên như một nhân vật trung tâm, là tâm điểm của mọi toan tính chính trị. Là một người Công giáo ngoan đạo, có tư tưởng quốc gia dân tộc và chống cộng sản kiên định, Diệm được Pháp và Mỹ xem là lựa chọn phù hợp để lãnh đạo miền Nam.
Tổng thống Hoa Kỳ Dwight Eisenhower (trái) và Ngoại trưởng John Foster Dulles (phải) tiếp Ngô Đình Diệm tại Nhà Trắng ở thủ đô Washington, ngày 9 tháng 5 năm 1957 (Ảnh: AP)
Tuy nhiên, con đường chính trị của Diệm không hề bằng phẳng. Ông phải đối mặt với sự chia rẽ sâu
sắc trong nội bộ, sự chống đối từ các giáo phái, lực lượng Bình Xuyên và cả sự hoài nghi từ chính
Pháp.
Nhận thấy quyết tâm và tiềm năng của Diệm, Mỹ đã quyết định tăng cường ủng hộ cho ông. Thư
của Tổng thống Eisenhower gửi Diệm ngày 23/10/1954 là minh chứng rõ ràng cho sự chuyển giao
“vai trò bảo trợ” từ Pháp sang Mỹ. Việc bổ nhiệm tướng J. Lawton Collins, với biệt danh “Joe
sấm sét”, làm Đại sứ đặc biệt tại Sài Gòn càng khẳng định cam kết của Mỹ trong việc xây
dựng một “chính quyền chống cộng vững mạnh” ở miền Nam.
Thỏa Hiệp Mỹ – Pháp: Bước Ngoặt Lịch Sử Và Hành Trình Can Dự Của Mỹ
Tháng 9/1954, phái đoàn Pháp do Edgar Faure dẫn đầu đã đến Washington để đàm phán về tương
lai của Đông Dương. Kết quả của cuộc gặp gỡ lịch sử này là bản thỏa thuận ngầm, đánh dấu
sự chuyển giao vai trò của Pháp sang Mỹ ở miền Nam Việt Nam.
Theo đó, Mỹ cam kết viện trợ kinh tế và quân sự trực tiếp cho chính quyền Diệm, không thông qua
Pháp, đồng thời hỗ trợ huấn luyện quân đội Nam Việt Nam. Đổi lại, Pháp phải dần rút quân
khỏi miền Nam, tạo điều kiện cho Mỹ từng bước khẳng định vị thế thống lĩnh.
Sự ra đời của Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á (SEATO) vào tháng 9/1954 là một minh chứng
rõ ràng cho tham vọng thiết lập “vành đai sắt” ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản của Mỹ
tại khu vực Đông Nam Á.
Sự kiện này đã chính thức đưa miền Nam Việt Nam vào vòng xoáy của cuộc Chiến tranh Lạnh,
mở ra một chương đen tối trong lịch sử dân tộc.
Kết Luận: Bài Học Lịch Sử Vẫn Còn Nguyên Giá Trị
Hậu Hiệp định Genève, miền Nam Việt Nam đã trở thành “sân sau” cho cuộc cạnh tranh khốc
liệt giữa hai phe tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Mỹ, với tiềm lực kinh tế và quân
sự vượt trội, đã thay thế Pháp, trở thành “ông bầu” mới, tích cực can dự vào
nội bộ miền Nam, củng cố chính quyền Ngô Đình Diệm và biến miền Nam thành tiền đồn
chống cộng ở Đông Nam Á.
Bài học về một đất nước bị chia cắt, bị biến thành chiến trường của các thế lực
bên ngoài vẫn còn nguyên giá trị. Lịch sử nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng
của độc lập, tự chủ và đoàn kết dân tộc, là nền tảng vững chắc cho
sự phồn vinh và thịnh vượng của đất nước.
Tài liệu tham khảo:
- Hoàng Cơ Thụy. (1990). Việt sử khảo luận (Tập 11). Paris.
- Devillers, P., & Lacouture, J. (1969). La fin d’une guerre : Indochine 1954. Paris.
- Sheehan, N. (1988). L’innocence perdue. Paris: Seuil.
- Sơn, P. V. (1972). Việt sử tân biên. Sài Gòn.
