Năm 1813, trên hành trình xuôi Nam, Nguyễn Du đi qua Yển Thành, vùng đất từng in dấu vó ngựa của danh tướng Nhạc Phi. Cảm xúc trước vùng đất lịch sử, Nguyễn Du đã sáng tác bài thơ “Yển Thành Nhạc Vũ Mục ban sư xứ”, tưởng nhớ vị anh hùng dân tộc của Trung Hoa. Trước đó, trong chuyến “giang hồ” ba năm (1787-1790), Nguyễn Du cũng từng dừng chân ở Tây Hồ, Hàng Châu, nơi có Miếu Nhạc Phi uy nghiêm dưới chân núi Thê Hà. Tại đây, trong lúc chờ đợi bằng hữu, Nguyễn Du đã viết nên năm bài thơ về Nhạc Phi, Tần Cối và Vương Thị, thể hiện sự cảm phục trước tinh thần bất khuất của người anh hùng và lòng căm phẫn trước gian thần.
Nhạc Phi – Vị Tướng Quân Liệt Truyền
Nhạc Phi (1103-1142), người huyện Thang Âm, Tương Châu, là vị tướng tài ba thời Nam Tống. Sinh ra trong thời loạn, chứng kiến cảnh quê hương chìm trong khói lửa chiến tranh, ngay từ thuở nhỏ, Nhạc Phi đã sớm bộc lộ tinh thần yêu nước, ý chí quật cường. Ông ham học cả văn lẫn võ, đặc biệt say mê sách binh pháp Tôn Tử và Ngô Khởi, nuôi chí lớn đánh đuổi giặc thù, bảo vệ non sông.
Năm 1124, khi vừa tròn 19 tuổi, Nhạc Phi gia nhập quân đội, được bổ nhiệm làm Tiểu đội trưởng, tham gia liên quân Tống – Kim đánh diệt nước Liêu. Sau khi Liêu bị diệt vong, quân Kim trở mặt, tràn xuống phía Nam, xâm lược Đại Tống. Nhạc Phi lại tiếp tục xông pha trận mạc, ghi dấu ấn trong các trận đánh lớn nhỏ, giành nhiều chiến thắng vang dội. Tên tuổi ông gắn liền với những chiến công hiển hách, khiến quân Kim khiếp sợ, truyền tai nhau câu nói: “Chuyển núi thì dễ, phá quân Nhạc Phi thì khó”.
Nỗi Đau Của Người Anh Hùng Và Tiếng Thở Dài Của Lịch Sử
Mặc dù lập nhiều chiến công hiển hách, nhưng số phận của Nhạc Phi lại gặp nhiều bi kịch. Bị gian thần hãm hại, vua Tống Cao Tông nhu nhược nghe theo lời gièm pha, ban chết cho Nhạc Phi khi ông mới 39 tuổi. Cái chết oan khuất của Nhạc Phi là nỗi đau lớn cho dân tộc Trung Hoa, để lại tiếng thở dài trong lịch sử.
Gần 700 năm sau, đến thăm Miếu Nhạc Phi, nghe những câu chuyện về ông, Nguyễn Du đã không khỏi xúc động. Bằng ngòi bút tinh tế và cảm nhận sâu sắc, Nguyễn Du đã khắc họa hình ảnh người anh hùng với tấm lòng trung quân ái quốc, sự dũng cảm phi thường và nỗi oan khuất nghẹn ngào.
Từ Bài Thơ Đến Lời Tri Ân
Trong bài “Yển Thành Nhạc Vũ Mục ban sư xứ”, Nguyễn Du đã sử dụng hình ảnh ẩn dụ “kim bài thập nhị hữu di hận” (Mười hai tấm thẻ bài còn lưu hận) để nói về cái chết oan khuất của Nhạc Phi. Hình ảnh “Thiết kỵ tam thiên không mộ vân” (Ba ngàn quân thiết kỵ chỉ còn lại đám mây chiều) gợi lên sự tiếc nuối về một đời trai dũng cảm, cống hiến hết mình cho đất nước nhưng bị chôn vùi bởi âm mưu thâm độc của gian thần.
Không chỉ ca ngợi công lao, Nguyễn Du còn thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với nỗi oan khuất của Nhạc Phi. Qua đó, ông cũng ngầm phê phán những vị vua hèn nhát, không biết trọng dụng nhân tài, để lòng trung nghĩa bị chôn vùi bởi quyền lực và âm mưu.
Có thể nói, những bài thơ Nguyễn Du viết về Nhạc Phi không chỉ là lời tri ân dành cho một anh hùng dân tộc, mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về lòng trung nghĩa, về sự thành bại của lịch sử và sự lên án mạnh mẽ trước những âm mưu thâm độc, gây chia rẽ đất nước. Qua đó, ta càng cảm nhận sâu sắc tấm lòng yêu nước nồng nàn và tinh thần nhân văn cao đẹp của đại thi hào Nguyễn Du.
