Tháng 5/1968, trong khi cả thế giới hướng về Paris với hy vọng về một giải pháp chấm dứt chiến tranh Việt Nam, Sài Gòn chìm trong khói lửa của những trận đánh ác liệt nhất kể từ sau Tết Mậu Thân. Tạp chí LIFE số ra ngày 17/5/1968 đã ghi lại những khoảnh khắc đầy kịch tính này qua ống kính của ba nhiếp ảnh gia chiến trường nổi tiếng: Co Rentmeester, Larry Burrows và Tim Page.
Bài viết dưới đây, dựa trên phóng sự ảnh của LIFE, sẽ đưa chúng ta trở về những ngày tháng lịch sử ấy, để từ đó nhìn lại một giai đoạn đầy biến động của cuộc chiến tranh Việt Nam, cũng như những nỗ lực mong manh cho hòa bình.
Những Bóng Ma Trong Nghĩa Trang Cũ
Binh lính Việt Nam Cộng hòa tiến quân xuyên qua một nghĩa trang Pháp trong chiến dịch truy quét quân Giải phóng gần Sài Gòn.
Giữa Sài Gòn náo loạn, binh lính Việt Nam Cộng hòa (VNCH) lùng sục từng ngôi nhà, từng con hẻm để truy tìm quân Giải phóng. Trong cuộc truy đuổi khốc liệt ấy, họ đã phải đi qua một nghĩa trang cũ của người Pháp – nơi yên nghỉ của những người lính đã ngã xuống trong cuộc chiến tranh Đông Dương trước đó. Sự đối lập giữa không gian tĩnh lặng của nghĩa trang và tiếng súng đạn vang dội xung quanh tạo nên một khung cảnh đầy ám ảnh, như một lời gợi nhắc về sự tàn khốc của chiến tranh và những vong linh đã khuất.
Nhiếp ảnh gia Co Rentmeester (áo sẫm màu) cùng đồng nghiệp Don Moser của tạp chí LIFE bị thương khi đang tác nghiệp gần căn cứ không quân Tân Sơn Nhất.
Nghĩa trang không phải là nơi trú ẩn an toàn. Phóng viên ảnh Co Rentmeester của LIFE, trong lúc tác nghiệp tại đây, đã bị thương bởi một viên đạn của quân Giải phóng. Bức ảnh chụp Rentmeester nằm trên cáng, chờ được cứu thương, là minh chứng rõ nét cho những hiểm nguy mà các phóng viên chiến trường phải đối mặt để ghi lại những hình ảnh chân thực nhất về cuộc chiến.
Paris – Nơi Hy Vọng Le Lói
Ông Xuân Thủy, Trưởng đoàn đại diện của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris.
Trong khi Sài Gòn oằn mình trong bom đạn, tại Paris, phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Hoa Kỳ bắt đầu những cuộc đàm phán đầu tiên về việc chấm dứt chiến tranh. Sự kiện này, dù diễn ra trong bối cảnh chiến sự leo thang, vẫn thắp lên một tia hy vọng mong manh cho hòa bình.
Dẫn đầu phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là ông Xuân Thủy, một nhà ngoại giao dày dạn kinh nghiệm. Ông Thủy được biết đến với lập trường cứng rắn và khả năng hùng biện sắc bén. Phía Hoa Kỳ, dẫn đầu bởi Averell Harriman – một nhà ngoại giao lão luyện đã từng đối đầu với ông Thủy tại Hội nghị Geneva về Lào năm 1961.
“Đánh Đánh, Đàm Đàm” – Chiến Lược Của Hà Nội
Cuộc tổng tấn công vào Sài Gòn và các đô thị miền Nam diễn ra ngay trước thềm Hội nghị Paris được xem là một phần trong chiến lược “đánh đánh, đàm đàm” của Hà Nội. Mục tiêu của họ là tạo sức ép trên bàn đàm phán, giành lợi thế về quân sự và chính trị.
Tướng Westmoreland của Hoa Kỳ đã sớm nhận ra chiến lược này. Ông cho rằng mục tiêu của quân Giải phóng là “đến bàn đàm phán với những con át chủ bài trong tay”. Tuy nhiên, việc giành được những “con át chủ bài” ấy đã khiến quân Giải phóng phải trả giá đắt. Các đơn vị của họ chịu tổn thất nặng nề, buộc Hà Nội phải điều động cả lính chính quy miền Bắc vào chiến trường miền Nam.
Máu Đổ Tháng Năm, Hòa Bình Tháng Sáu?
Giữa khung cảnh hỗn loạn của Sài Gòn, một nhà sư vẫn điềm tĩnh bước qua cây cầu đầy binh lính.
“Máu đổ tháng Năm, hòa bình tháng Sáu” – khẩu hiệu của quân Giải phóng vang lên trên khắp chiến trường miền Nam. Họ đã làm đúng nửa đầu khẩu hiệu, nhưng liệu hòa bình có thực sự đến vào tháng Sáu?
Câu trả lời, vào thời điểm đó, vẫn còn là một ẩn số. Nhiều nhà quan sát, bao gồm cả một số tướng lĩnh Hoa Kỳ, cho rằng Hà Nội không còn tin vào khả năng giành chiến thắng quân sự. Họ cho rằng những cuộc tấn công quy mô lớn như cuộc tấn công vào Sài Gòn là dấu hiệu cho thấy Hà Nội đang tìm kiếm một lối thoát cho cuộc chiến, và bàn đàm phán ở Paris chính là lối thoát đó.
Liệu hy vọng về hòa bình có thành hiện thực? Liệu “những con át chủ bài” trên bàn đàm phán có thể đổi lại hòa bình cho Việt Nam? Câu trả lời, chúng ta đều đã biết. Nhưng trong những ngày tháng 5/1968 đầy biến động ấy, hy vọng và bất ổn vẫn đan xen, tạo nên một bức tranh đầy контрасты về cuộc chiến tranh Việt Nam.
