Đầu thế kỷ XX, Hải Phòng trải qua một cuộc chuyển mình ngoạn mục, từ một làng chài nhỏ bé trở thành một thành phố cảng sầm uất, là cửa ngõ giao thương quan trọng của Bắc Kỳ. Sự thay đổi chóng mặt này được ghi nhận sinh động qua bài viết trên Trung Lập báo số 516, ngày 6/10/1925, cùng với bộ ảnh quý giá của nhiếp ảnh gia Pierre Dieulefils (1862-1937). Hãy cùng chúng tôi ngược dòng thời gian, khám phá diện mạo mới của Hải Phòng thời kỳ này.
Bài báo trên Trung Lập báo mở đầu bằng những dòng đầy hoài niệm, khắc họa hình ảnh Hải Phòng thuở sơ khai: “Hải cảng Hải Phòng 50 năm về trước chỉ là một làng nho nhỏ, chừng vài ba mươi nóc gia, mà dân sự toàn là các người chuyên kiếm ăn về nghề chài lưới”. Khi đó, cuộc sống ở đây thật bình lặng, chỉ có tiếng gió biển rì rào, tiếng sóng vỗ bờ ngày đêm.
Thế nhưng, chỉ trong khoảng 40 năm, “nơi góc biển quạnh hiu đó đã biến thành một thành phố sầm uất vui vẻ”, sánh ngang với Hà Nội và Sài Gòn về vẻ đẹp, dù quy mô có phần khiêm tốn hơn. Sự thay da đổi thịt này có được là nhờ chính sách khai thác thuộc địa của chính quyền Pháp, biến Hải Phòng thành một trung tâm kinh tế, thương mại quan trọng của Bắc Kỳ.
Sự phát triển của Hải Phòng được thể hiện rõ nét qua các công trình kiến trúc đồ sộ mọc lên, thay thế cho những ngôi nhà tranh vách đất đơn sơ trước kia. Tác giả bài báo không khỏi trầm trồ khi so sánh kiến trúc của Hải Phòng và Hà Nội: “Hà Nội tuy có đẹp hơn Hải Phòng, song đẹp không đều, thỉnh thoảng mới có phố đẹp, chớ tỉnh Hải Phòng thì phần nhiều phố, phố nào cũng như phố nào, nhà cửa làm theo kiểu mới đẹp lắm mà đường xá thì rộng rãi, cái thế bành trướng sau nầy không biết bờ bến đâu mà hạn lượng.”
Sở dây thép (Bưu điện) Hải Phòng đầu thế kỷ XX.
Một trong những công trình tiêu biểu của Hải Phòng thời kỳ này là Sở dây thép (Bưu điện). Nhận thấy sự quá tải của trụ sở cũ, chính quyền đã cho xây dựng lại tòa nhà hai tầng khang trang hơn, đáp ứng nhu cầu thông tin liên lạc ngày càng tăng cao. Tác giả bài báo mô tả: “Coi bề to lớn thì không bằng nhà dây thép chánh ở Hà Nội, song coi bề ngoài thì có vẻ xinh xắn hơn, và cũng phong quang lắm”.
Nhà hát tây ở Hải Phòng đầu thế kỷ XX.
Bên cạnh Sở dây thép, Nhà hát Tây (Théâtre Municipal) cũng là một công trình kiến trúc nổi bật, là nơi sinh hoạt văn hóa giải trí của giới thượng lưu. Dù quy mô không lớn bằng nhà hát ở Hà Nội, nhưng Nhà hát Tây vẫn thu hút đông đảo người dân đến xem hát, đặc biệt là vào mùa đông, khi có các gánh hát từ Pháp sang biểu diễn.
Trung Huê Thực nghiệp ngân hàng (Ngân hàng Công nghiệp Hoa kiều) ở Hải Phòng.
Sự phát triển kinh tế của Hải Phòng thu hút nhiều doanh nghiệp nước ngoài đến đầu tư, kinh doanh. Nổi bật trong số đó là Trung Huê Thực nghiệp ngân hàng (Banque Industrielle de Chine), tọa lạc trên một khu đất rộng lớn, kiến trúc nguy nga tráng lệ. Ngân hàng này nhanh chóng trở thành điểm đến quen thuộc của người dân đến giao dịch tài chính.
Phố Paul Bert ở Hải Phòng.
Phố Paul Bert (nay là phố Điện Biên Phủ) là con phố sầm uất bậc nhất Hải Phòng lúc bấy giờ. Hai bên đường là những dãy phố khang trang, nơi tập trung nhiều cửa hàng, khách sạn sang trọng, phục vụ giới thương gia, quan chức giàu có.
Kết thúc bài viết, tác giả bày tỏ sự tin tưởng vào tương lai thịnh vượng của Hải Phòng: “Thành phố Hải Phòng trong khoảng vài mươi năm nữa chắc rằng sẽ to lớn đẹp đẽ hơn bây giờ nhiều”. Quả thật, những dự đoán của tác giả đã trở thành hiện thực. Hải Phòng ngày nay là một trong những thành phố lớn nhất cả nước, trung tâm kinh tế, văn hóa quan trọng của vùng duyên hải Bắc Bộ.
Bài viết trên Trung Lập báo cùng bộ ảnh của Pierre Dieulefils là tư liệu quý giá, giúp chúng ta hình dung rõ nét diện mạo Hải Phòng đầu thế kỷ XX, đồng thời nhận thức sâu sắc hơn về quá trình đô thị hóa và hiện đại hóa diễn ra ở Việt Nam dưới tác động của chính sách thuộc địa.
