Hơn ba ngàn năm lịch sử, chữ Hán, biểu tượng văn hóa Trung Hoa, từng được tôn sùng như báu vật thiêng liêng, bất khả xâm phạm. Vậy mà, hành trình của nó lại gắn liền với những tranh luận, phê phán, thậm chí bị coi là “tội đồ” cản trở tiến bộ quốc gia. Bài viết này sẽ cùng bạn đọc Khám Phá Lịch Sử, ngược dòng thời gian, tìm hiểu những góc khuất trong câu chuyện về chữ Hán, từ chỗ được sùng bái đến khi bị đặt lên bàn cân đánh giá, soi xét.
Cuộc Chiến Thức Tỉnh Giữa Hai Nền Văn Minh
Năm 1894, thất bại trước Nhật Bản như một gáo nước lạnh dội vào giấc mộng Trung Hoa. Cánh cửa đất nước mở toang, đón nhận làn sóng văn hóa phương Tây, đồng thời khơi lên những so sánh, đối chiếu giữa chữ Hán biểu ý và chữ phiên âm của phương Tây. Giấc ngủ ngàn năm của giới trí thức bỗng chốc tan biến, nhường chỗ cho những băn khoăn, trăn trở về tương lai chữ viết dân tộc. Lời của học giả Đỗ Tử Kình như một hồi chuông cảnh tỉnh: Nước mạnh nhờ giáo dục, mà giáo dục lại phụ thuộc vào chữ viết. Chữ Hán lạc hậu, kìm hãm giáo dục, đẩy quốc gia vào suy yếu. Chính nhận thức này đã châm ngòi cho những phát pháo đầu tiên nhắm vào chữ Hán, kéo nó xuống khỏi “bàn thờ chữ thánh”, mở ra một cuộc tranh luận chưa từng có tiền lệ.
Hình ảnh minh họa chữ Hán – một trong những hệ thống chữ viết lâu đời nhất thế giới.
Tiếng Nói Của Khoa Học Và Dân Chủ
Giai đoạn đầu thế kỷ 20, phong trào Ngũ Tứ bùng nổ, mang theo khát vọng “khoa học và dân chủ”. Thuyết chữ Hán thiêng liêng bị bác bỏ, thay vào đó là những tiếng nói mạnh mẽ đòi cải cách, thậm chí loại bỏ chữ Hán. Phó Tư Niên, sinh viên Đại học Bắc Kinh, thẳng thắn chỉ trích chữ Hán “dã man, kỳ dị, bất tiện”. Tiền Huyền Đồng, lá cờ đầu của Ngũ Tứ, đề xuất chữ giản thể, đồng thời kêu gọi “cách mạng chữ Hán”, chuyển sang chữ phiên âm La Mã. Cù Thu Bạch, nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc, gọi chữ Hán là “thây ma cứng đờ”, cản trở văn hóa hiện đại. Đại văn hào Lỗ Tấn còn nặng lời hơn, ví chữ Hán như “khối u”, “con virus” cần phải cắt bỏ, thậm chí tuyên bố “không diệt chữ Hán thì Trung Quốc ắt mất nước”. Những lời lẽ gay gắt này cho thấy sức nặng của chữ Hán trong bối cảnh xã hội đương thời, đồng thời phản ánh khát khao đổi mới, hiện đại hóa mãnh liệt của giới trí thức.
Bút tích bảng đối chiếu chữ Hán với chữ Latin ghi âm chữ Hán, do Matteo Ricci thực hiện năm 1602, đánh dấu bước đầu trong nỗ lực Latin hóa chữ Hán.
Từ Phủ Định Đến Nhận Thức Lại
Sau năm 1949, quan điểm về chữ Hán có sự chuyển biến. Vẫn thừa nhận những khó khăn, hạn chế của chữ Hán, song chủ trương loại bỏ hoàn toàn bị bác bỏ. Thay vào đó là nỗ lực đơn giản hóa, phổ cập tiếng Phổ thông, hướng tới mục tiêu phiên âm hóa trong tương lai. Những ý kiến của Ngô Ngọc Chương, Quách Mạt Nhược cho thấy sự cân nhắc, thận trọng hơn trong việc đánh giá chữ Hán, đồng thời khẳng định vai trò của nó trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc.
Ưu Việt Và Hạn Chế: Hai Mặt Của Một Đồng Xu
Cuối thế kỷ 20, cuộc tranh luận về chữ Hán bước vào giai đoạn mới, khách quan và khoa học hơn. Học giả Nghê Hải Thự phản bác quan điểm phiến diện, cho rằng cần nhìn nhận cả ưu và khuyết điểm của cả chữ Hán lẫn chữ phiên âm. Trương Chí Công nêu bật hai ưu điểm nổi trội của chữ Hán là sự thích ứng với Hán ngữ và tác dụng của “hình” chữ trong việc đọc và phát triển trí lực. Lã Thúc Tương phân tích chi tiết ưu, khuyết điểm của cả hai loại chữ, chỉ ra sự gắn bó mật thiết giữa chúng, thậm chí ưu điểm của loại này lại là khuyết điểm của loại kia. Châu Hữu Quang nhấn mạnh tính hai mặt của chữ Hán: vừa là “báu vật” của văn minh cổ đại, vừa là “gánh nặng” của văn minh hiện đại.
“Nhất Ngữ Lưỡng Văn”: Lựa Chọn Của Thời Đại
Hiện nay, Trung Quốc đang theo đuổi chính sách “Nhất ngữ lưỡng văn”, tức phổ cập tiếng Phổ thông và sử dụng song song chữ Hán và chữ Pinyin Latin hóa. Đây được coi là giải pháp tối ưu, vừa kế thừa di sản văn hóa, vừa đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa. Việc thế hệ trẻ Trung Quốc sử dụng thành thạo cả hai loại chữ viết trên máy tính và điện thoại thông minh chính là minh chứng cho sự thành công của chính sách này.
Kết Luận
Hành trình đánh giá chữ Hán là hành trình tìm kiếm sự cân bằng giữa bảo tồn và phát triển. Từ “báu vật thiêng liêng” đến “gánh nặng văn minh”, chữ Hán đã trải qua những thăng trầm, biến đổi, phản ánh sự vận động không ngừng của tư tưởng, văn hóa Trung Hoa. Chính sách “Nhất ngữ lưỡng văn” hiện nay cho thấy sự thấu hiểu sâu sắc về giá trị của chữ Hán, đồng thời thể hiện tầm nhìn chiến lược trong việc xây dựng một nền văn hóa vừa hiện đại vừa đậm đà bản sắc dân tộc.
Tài liệu tham khảo:
- Tô Bồi Thành, Nghiên cứu chữ Hán hiện đại của thế kỷ 20, Nxb Thư Hải, 8/2001.
- Các tài liệu trên mạng Trung Quốc.
