Lương Như Hộc (1420-1501), hay Lương Nhữ Hộc, người làng Hồng Liễu, huyện Thường Tân xưa (nay thuộc thành phố Hải Dương), không chỉ là vị Trạng nguyên tài ba dưới thời Hậu Lê mà còn là người con ưu tú của đất Việt với khát vọng cháy bỏng đưa dân tộc thoát khỏi cảnh “dốt nát, lạc hậu”. Hành trình ông mang nghề in từ Trung Hoa về nước là minh chứng hùng hồn cho tinh thần tự cường, tự chủ và tâm huyết lớn lao ấy.
Nỗi Trăn Trở Của Vị Trạng Nguyên
Câu chuyện bắt đầu từ một lần lên tỉnh lỵ mua sách, chứng kiến cảnh người dân Việt phải bỏ tiền ra mua sách in từ Trung Hoa, ông Lương Như Hộc không khỏi chạnh lòng. Ông đau đáu một nỗi niềm canh cánh: “Bất cứ một vật gì, mình chỉ trông nhờ ở người mà không tự sản xuất ra được, quả là một cái nhục. Huống chi vấn đề sách học lại là một vật dụng cần thiết nhất về phương diện tinh thần”.
Một số bản khắc in còn giữ lại trong các đình, chùa ở Hải Dương, Bắc Giang đều do bàn tay tài hoa của những người thợ làng Liễu Tràng tạo ra dưới sự truyền dạy của “ông tổ” Lương Như Hộc
Tự đó, ước muốn học nghề in, tự tay tạo ra những cuốn sách cho dân tộc mình luôn thôi thúc trong ông. Cơ hội đến khi ông thi đỗ Trạng nguyên và được cử đi sứ sang Yên Kinh (Trung Quốc). Niềm vui sướng của người được vinh dự đi sứ không thể sánh bằng khát khao cháy bỏng được học nghề in ngay trên đất nước phát minh ra nó.
Gian Nan Hành Trình Tìm Đạo Ấn Loát
Vào thời bấy giờ, kỹ thuật in ấn của Trung Hoa đã phát triển rực rỡ. Từ thời nhà Tùy, Đường (thế kỷ VII-VIII), kỹ thuật khắc ván in (mộc bản) đã xuất hiện và đến thời nhà Tống (thế kỷ XI) đã có phương pháp in chữ rời (hoạt tự) vô cùng tiên tiến.
Tuy nhiên, triều đình nhà Minh với chính sách “bế quan tỏa cảng” lại xem kỹ thuật in ấn như một báu vật quốc gia, cấm đoán người nước ngoài học hỏi. Ông Lương Như Hộc hiểu rằng, việc tiếp cận kỹ thuật in ấn tinh xảo này không hề dễ dàng.
Một bản khắc tác phẩm “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Ảnh: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV
Bằng sự kiên trì, nhẫn nại và trí thông minh tuyệt đỉnh, ông đã âm thầm tìm tòi, học hỏi. Giữa muôn vàn khó khăn, ông vẫn không từ bỏ lý tưởng cao đẹp của mình.
Ánh Sáng Của Tri Thức
Sau bao nỗ lực, cuối cùng ông đã học được nghề in mộc bản và mang về truyền bá cho dân làng Liễu Tràng, Hồng Lục (nay thuộc tỉnh Hải Dương). Từ đây, nghề in được phổ biến rộng rãi khắp cả nước, góp phần quan trọng vào việc truyền bá chữ viết, văn hóa và tri thức cho nhân dân.
Nghề khắc mộc còn được lưu truyền tới ngày nay và vẫn được bảo tồn, gìn giữ như một nét văn hoá cổ truyền của dân tộc (Ảnh minh hoạ)
Hành trình của ông Lương Như Hộc là biểu tượng cao đẹp cho tinh thần vượt khó, lòng tự hào dân tộc và khát khao cháy bỏng đưa đất nước phát triển. Ông xứng đáng được tôn vinh là “ông tổ nghề khắc ván in” của Việt Nam, người đã thắp lên ngọn lửa tri thức, soi sáng cho muôn đời sau.
