Năm Minh Mệnh thứ 17 (1836), một sứ thần nhà Thanh đã thực hiện chuyến hành trình khảo sát miền Bắc Đại Nam (Việt Nam), để lại những ghi chép quý giá về vùng đất này. Hành trình bắt đầu từ Nghệ An, trải dài qua Thanh Hóa, Ninh Bình, Hà Nam và kết thúc tại Hà Nội, mang đến cho chúng ta cái nhìn sinh động về đời sống chính trị, xã hội và văn hóa của Bắc Kỳ thời bấy giờ.
Gặp Gỡ Quan Lại Thanh Hóa và Ninh Bình
Ngày 26 tháng Giêng năm Minh Mệnh 17, tức 13/3/1836, sứ thần đến Thanh Hóa, trú tại nhà một thương nhân người Phúc Kiến. Ngày hôm sau, ông yết kiến Tổng đốc Thanh Hóa, được cho là họ Nguyễn. Theo sử liệu, việc bổ nhiệm quan lại họ Nguyễn ở Thanh Hóa nhằm mục đích kiểm soát địa phương này, vốn có nhiều người họ Nguyễn tự cho mình là dòng dõi quý tộc, khó cai trị. Tổng đốc tỏ ra hiếu khách, yêu cầu sứ thần đề câu đối và gọi các con trai ra chào. Ông cũng chu đáo sắp xếp việc phòng vệ dọc đường cho sứ thần. Tiếp đó, sứ thần gặp Bố chính Nguyễn Nhược Sơn, người gốc Phúc Kiến, được tặng một lượng bạc và trà ngon. Viên Bố chính còn gửi thư đến Hà Nội, yêu cầu chuẩn bị thông ngôn thông thạo tiếng Quảng Đông và Triều Châu. Sự tiếp đón nồng hậu này khiến sứ thần cảm động, viết thơ tạ ơn.
Hoàng thành Thăng LongHình ảnh minh họa Hoàng thành Thăng Long thời Nguyễn.
Ngày 28 tháng Giêng (15/3/1836), sứ thần được Giáo dụ Ông Ích Khiêm mời đến nhà trò chuyện. Tuy nhiên, theo ghi chép của Đại Nam Thực Lục thì Ông Ích Khiêm khi đó mới 7 tuổi, không thể làm Giáo dụ. Có lẽ đây là sự nhầm lẫn của tác giả ghi chép. Ngày 29 (16/3/1836), sứ thần đến Ninh Bình, nơi có núi non hùng vĩ và nhiều hang động kỳ bí. Đặc biệt, núi Dục Thúy và núi Non Nước được xem là danh thắng nổi tiếng. Tại Ninh Bình, sứ thần cũng được Tuần phủ họ Nguyễn tiếp đón chu đáo, cùng dự tiệc rượu và thưởng thức thơ ca.
Hành Trình Về Kinh Thành Thăng Long
Ngày mồng 1 tháng 2 (17/3/1836), sứ thần tiếp tục hành trình đến phủ Lý Nhân (Hà Nam), và đến ngày mồng 5 thì tới Thường Tín. Từ Thường Tín trở ra, ruộng đồng phì nhiêu, nhà cửa khang trang, cho thấy sự trù phú của vùng đất này. Ngày mồng 6, sứ thần đến Thăng Long, kinh thành của Đại Nam, và được Tổng đốc họ Nguyễn tiếp đón trọng thị. Vị Tổng đốc này đã bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với văn sĩ nhà Thanh, hai người trò chuyện từ sáng đến trưa mới chia tay. Sứ thần cũng gặp lại Bố chính Trần Văn Trung, người từng cùng Bố chánh Cao Hữu Dực đón tiếp phái đoàn nhà Thanh tại Hạ Môn vào năm 1832.
Ngày mồng 9 (25/3/1836), sứ thần được các nho sĩ địa phương dẫn đi tham quan các danh lam thắng cảnh của Thăng Long, như cung điện cũ nhà Lê, khu phố buôn bán sầm uất và đền thờ Hai Bà Trưng. Ông cũng được chiêm ngưỡng bia đá tại sứ quán nhà Thanh bên bờ sông Hồng. Những cảnh tượng này để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng sứ thần, khiến ông cảm khái ngâm vịnh suốt đêm.
Ấm Áp Tình Đồng Hương và Chia Tay Xứ Bắc
Sáng hôm sau, các thương nhân người Quảng Đông và Phúc Kiến đến thăm hỏi và tặng quà cho sứ thần. Ngày 11 (27/3/1836), sứ thần từ biệt các quan lại ở Thăng Long, kết thúc chuyến hành trình khám phá miền Bắc Đại Nam. Ông đã được hộ tống bởi một đội lính, thể hiện sự trọng thị của triều đình nhà Nguyễn đối với sứ thần nhà Thanh.
Kết Luận
Chuyến đi của sứ thần nhà Thanh vào năm Minh Mệnh 17 không chỉ là một hành trình địa lý mà còn là một cuộc gặp gỡ văn hóa giữa hai quốc gia. Qua những ghi chép của ông, ta có thể hình dung về một miền Bắc Đại Nam với những nét đặc trưng về địa lý, văn hóa và con người. Đồng thời, chuyến đi cũng phản ánh mối quan hệ ngoại giao giữa Đại Nam và nhà Thanh trong thời kỳ này.
Tài Liệu Tham Khảo
- Đại Nam Thực Lục, NXB Giáo Dục, Hà Nội.
- Bài viết gốc trên website Nghiên Cứu Quốc Tế.
