Thân Công Tài (1620-?), một nhân vật lịch sử nổi bật, không chỉ là vị võ tướng tài ba mà còn là một nhà quản lý, ngoại giao xuất sắc. Cuộc đời ông gắn liền với sự phát triển của vùng biên giới Việt – Trung, đặc biệt là Lạng Sơn, nơi ông để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân hai nước. Sinh ra tại xã Như Thiết, huyện Yên Dũng, phủ Lạng Giang, xứ Kinh Bắc (nay là xã Hồng Thái, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang), ông được người đời sau suy tôn là “Lưỡng quốc khách nhân”, vị phúc thần của giao thương và đô thị hóa.
Dẹp Loạn An Dân, Xây Dựng Biên Cương
Thời Lê Trung Hưng, đất nước rối ren, vua Lê chúa Trịnh tranh giành quyền lực, giặc cướp hoành hành. Trong bối cảnh loạn lạc ấy, Thân Công Tài nổi lên như một vị tướng tài ba, dẹp yên loạn lạc ở xứ Kinh Bắc. Năm Đinh Mùi (1667), ông được triều đình bổ nhiệm cai quản vùng đất này, kiêm Tri thị nội, tước Hán Quận công. Đến năm 1672, ông được thăng làm Đô đốc đạo Kinh Bắc, quản lý một vùng rộng lớn phía Đông Bắc, bao gồm Kinh Bắc, Thái Nguyên và Lạng Sơn, đồng thời giữ chức Trấn thủ Lạng Sơn. Sau khi ông mất, triều đình truy tặng ông chức Đô đốc Đồng trị, ghi nhận công lao to lớn của ông đối với đất nước.
Hình tư liệu: Chợ Kỳ Lừa – minh chứng cho sự phát triển thương mại sầm uất do Thân Công Tài gây dựng.
Kỳ Tích Kỳ Lừa: Mô Hình Đô Thị Hóa Tiên Phong
Không chỉ là một võ tướng, Thân Công Tài còn là một nhà ngoại giao và quản lý tài ba. Nhận thấy tiềm năng giao thương vùng biên giới, ông đã khéo léo kết nối các dân tộc, xây dựng mối quan hệ hòa bình, tạo điều kiện cho hoạt động buôn bán phát triển. Ông cho xây dựng 7 con đường dọc sông Kỳ Cùng, lập 7 phường hội và chợ Kỳ Lừa, khuyến khích thương nhân hai nước Việt – Trung đến giao thương. Mô hình đô thị hóa này nhanh chóng thành công, biến vùng biên viễn Lạng Sơn thành trung tâm thương mại sầm uất bậc nhất miền Bắc lúc bấy giờ. Chợ Kỳ Lừa trở thành điểm quần cư phồn thịnh, nơi giao thoa văn hóa và kinh tế của nhiều dân tộc. Sự phát triển này lan sang cả bên kia biên giới, với 13 phường buôn của người Trung Quốc được hình thành để đáp ứng nhu cầu giao thương với chợ Kỳ Lừa.
Tấm Lòng Vì Dân, Ân Đức Khó Quên
Công lao của Thân Công Tài không chỉ thể hiện ở việc xây dựng, phát triển kinh tế mà còn ở tấm lòng vì dân, vì nước. Ông đã công đức ruộng đất, tiền bạc để xây dựng đường sá, cầu cống cho quê hương Yên Dũng. Sau khi ông mất, người dân chợ Kỳ Lừa xây dựng đền Tả Phủ để thờ phụng ông. 13 phường buôn người Trung Quốc cũng lập đền thờ, tôn ông là ông tổ nghề, phúc thần. Gần 70 đền miếu thờ Thân Công Tài trải dài từ Hà Nội đến Lạng Sơn là minh chứng cho lòng kính trọng, biết ơn của nhân dân đối với ông.
Đền Tả Phủ và Lễ Hội Kỳ Cùng – Tả Phủ: Nét Đẹp Văn Hóa Truyền Thống
Đền Tả Phủ, tên chữ là Tả Phủ linh từ, được coi là đền chính thờ Thân Công Tài. Trong đền có tấm bia “Tôn sư phụ bi” dựng năm Chính Hòa thứ tư (1683), ghi lại công đức của ông và lòng kính trọng của nhân dân. Lễ hội Kỳ Cùng – Tả Phủ diễn ra vào cuối tháng Giêng hàng năm, với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc như rước lợn quay, đấu cờ người, múa lân sư rồng, thi hát sli, lượn… thu hút đông đảo người dân tham gia. Năm 2016, lễ hội này được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Hành Trình Tìm Kiếm Ngôi Mộ Cổ và Di Tích Quốc Gia Đền Thờ Thân Công Tài
Mặc dù có nhiều đền thờ, nhưng vị trí mộ phần của Thân Công Tài vẫn là một bí ẩn trong suốt nhiều thế kỷ. Mãi đến những năm 80 của thế kỷ XX, ngôi mộ cổ mới được phát hiện tình cờ tại xã Hồng Thái, nơi ông sinh ra, trong quá trình trùng tu đền Như Thiết. Bia đá trên mộ được xác định là văn bia ghi lại công trạng của Thân Công Tài với quê hương. Ngày 18/11/2015, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã công nhận mộ và đền thờ Thân Công Tài là Di tích quốc gia.
Kết Luận: Di Sản Vô Giá
Thân Công Tài là một tấm gương sáng về lòng yêu nước, thương dân, tài năng và đức độ. Ông không chỉ là một vị tướng tài ba mà còn là một nhà quản lý, ngoại giao xuất sắc, người tiên phong trong việc phát triển kinh tế và đô thị hóa vùng biên cương. Cuộc đời và sự nghiệp của ông là bài học quý giá về tinh thần tự lực tự cường, đoàn kết dân tộc và tầm nhìn chiến lược trong phát triển đất nước. Những di sản vật chất và phi vật thể mà ông để lại là nguồn cảm hứng cho các thế hệ mai sau.
