Câu chuyện về vị vua khai sáng triều Nguyễn, người đã thống nhất đất nước sau bao nhiêu năm chiến loạn, luôn là đề tài hấp dẫn với những ai yêu sử Việt. Hành trình gian nan ấy không chỉ ghi dấu trên đất liền mà còn in đậm trên những vùng biển đảo xa xôi của Tổ quốc. Bài viết này, dựa trên những nghiên cứu của GS. TS. Nguyễn Quang Ngọc, sẽ đưa chúng ta ngược dòng lịch sử, trở về với những năm tháng đầy biến động của vị vua trẻ Nguyễn Ánh và hành trình ông khẳng định chủ quyền của dân tộc trên vùng biển đảo Tây Nam.
Bốn Năm Long Đong Trên Biển Đảo Và Bài Học Xương Máu Từ Xiêm La
Năm 1785, sau thất bại trước quân Tây Sơn ở Rạch Gầm – Xoài Mút, Nguyễn Ánh buộc phải chạy ra đảo Thổ Châu, rồi lại tiếp tục sang đảo Cổ Cốt để lánh nạn. Tại đây, ông được thuyền Xiêm đến đón và đưa về Vọng Các (Bangkok). Trước mặt vua Xiêm, Nguyễn Ánh đã thẳng thắn thừa nhận sai lầm của mình khi để cho tướng Xiêm “kiêu ngạo và phóng túng, tới đâu cũng tàn bạo, dân đều oán cả”. Tuy nhận được sự giúp đỡ của Xiêm La, nhưng Nguyễn Ánh ngày càng nhận ra “rốt cuộc họ (Vua Xiêm) không thể giúp mình được, túng sử có giúp cũng vô ích”. Ông bí mật rút về đảo Hòn Tre, sau đó đưa gia quyến về đảo Phú Quốc, còn bản thân đóng quân tại Hòn Tre – nơi có vị trí chiến lược trên tuyến đường biển quốc tế.
Chân dung Vua Gia Long (1762-1820)
Hòn Tre không chỉ là nơi ẩn náu, mà còn là bàn đạp để Nguyễn Ánh củng cố lực lượng. Nơi đây lưu truyền câu chuyện về Bãi Chén – nơi Nguyễn Ánh đóng quân và Động Dừa – căn cứ hậu cần quan trọng. Từ Hòn Tre, Nguyễn Ánh mở rộng địa bàn hoạt động, tấn công vào Rạch Giá, Hà Tiên, từng bước thu phục Gia Định, xây dựng cơ sở vững chắc để tiến ra Bắc đánh bại Tây Sơn.
Ý Nghĩa Lịch Sử Của Những Dấu Chân Trên Biển Đảo
Trong khoảng thời gian 10 năm (1777-1787), Nguyễn Ánh đã 6 lần qua lại vùng biển đảo Tây Nam. Bốn năm liên tục (1782-1785) là chuỗi ngày tháng gian khổ, đối mặt với vô vàn khó khăn, thử thách. Chính những năm tháng đầy sóng gió ấy đã tôi luyện nên một vị vua bản lĩnh, kiên cường. Như lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhận xét: “Với lòng quả cảm vô song và đức hạnh trong sáng không tỳ vết, như vàng ròng lấp lánh sau ngàn lần thử lửa, ông tổ ngươi, Vua Gia Long tôn quý và tài ba bội phần, sau biết bao thăng trầm và khổ đau vô bờ, đã để lại cho ngươi một đất nước giàu có, một dân tộc độc lập…”.
Tranh bìa quyển I cuốn tiểu thuyết lịch sử “Gia Long Tẩu Quốc” xuất bản năm 1930, minh họa Chúa Nguyễn Ánh (ngồi bên phải), bà Nguyễn Thị Hoàn (thân mẫu Nguyễn Ánh) và bà Tống Phúc Thị Lan (phu nhân Nguyễn Ánh) cùng 2 thuộc hạ.
Biển đảo Tây Nam không phải là vùng đất vô chủ. Từ hàng ngàn năm trước, nơi đây đã là địa bàn sinh sống của các cộng đồng cư dân, nằm trên tuyến đường Nam tiến của dân tộc. Vùng biển này chứng kiến sự hình thành và phát triển của các vương quốc cổ, là con đường giao thương quan trọng trong khu vực. Đến cuối thế kỷ XVII, chúa Nguyễn đã xác lập chủ quyền đối với vùng đất này. Việc Nguyễn Ánh lui về vùng biển đảo Tây Nam trong lúc nguy nan là dựa vào chính mảnh đất của cha ông, dựa vào lòng dân để cứu lấy vương triều.
Miếu thờ Vua Gia Long bên cạnh Giếng Tiên ở Mũi Ông Đội, Phú Quốc. Ảnh: Bụi Phú Quốc
Những năm tháng gian khổ cùng người dân nơi đây đã tôi luyện nên ý chí của vị vua trẻ, giúp ông nhận ra nhiều bài học quý giá, trong đó có bài học về lòng tin vào thần dân. Sau khi giành lại Gia Định, Nguyễn Ánh đã thể hiện sự quan tâm đến người dân vùng biển đảo bằng việc miễn giảm sưu thuế, thể hiện trách nhiệm của một vị vua “uống nước nhớ nguồn”.
Cột mốc chủ quyền đảo Thổ Châu. Ảnh: Lục Tùng/báo Lao động
Hành trình của Nguyễn Ánh trên vùng biển đảo Tây Nam không chỉ là cuộc chạy trốn khỏi kẻ thù, mà còn là hành trình khẳng định chủ quyền của dân tộc. Những dấu chân của ông in trên dải đất hình chữ S, từ đất liền đến biển đảo, đã góp phần khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với vùng biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Tài liệu tham khảo:
- Đại Nam thực lục. (2002). NXB Giáo dục.
- Đại Nam nhất thống chí. (2012). NXB Lao động.
- Nguyễn, Q. N. (2024). Những hoạt động chủ quyền của Vua Gia Long trên vùng biển đảo Tây Nam. Trong 35 năm Việt Nam học: Tiếp cận liên ngành, khu vực học, khoa học phát triển. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
- Nguyễn, V. S. (1997). Đại Việt địa dư toàn biên. NXB Văn hóa Thông tin.
- Thanh triều văn hiến thông khảo (Bản chữ Hán).
- Tạp chí Xưa & Nay số 409 (8/2012).
