Đầu xuân năm Minh Mệnh thứ 17 (1836), một sứ thần trẻ tuổi từ triều đình nhà Thanh đã đặt chân đến đất Việt, mang theo sứ mệnh ngoại giao và một trái tim khao khát khám phá. Hành trình của ông qua xứ Lạng, từ Bắc Ninh đến cửa ải Nam Quan, không chỉ là một nhiệm vụ chính trị mà còn là một cuộc du ngoạn đầy ấn tượng, ghi dấu lại những trải nghiệm quý giá về phong cảnh, con người và văn hóa của một vùng đất xa lạ. Cuốn ký sự của ông, được viết lại dưới đây, mở ra một cánh cửa thời gian, đưa chúng ta trở về quá khứ để chứng kiến những câu chuyện lịch sử đầy màu sắc.
Nội dung
Từ Kinh Thành Thăng Long Đến Phủ Lạng Giang
Hành trình bắt đầu từ phủ Từ Sơn, Bắc Ninh vào một buổi trưa tháng 2 âm lịch. Sứ thần được Tuần phủ Bắc Ninh Nguyễn Đăng Giai tiếp đón nồng hậu, trao đổi vài câu xã giao và tặng một cân trà thơm. Tiếp đó, đoàn sứ bộ dừng chân tại phủ Lạng Giang, gặp gỡ Tri phủ Lê Trinh và Huyện thừa Phạm Hanh, cùng nhau hàn huyên ngâm vịnh thơ ca. Rời Lạng Giang, sứ thần tiếp tục đến đồn Cần Doanh, một vị trí quân sự quan trọng gần hồ Câu Lậu nổi tiếng với sản vật đan sa.
Ảnh: Phong cảnh Lạng Sơn
Quỉ Môn Quan Và Dấu Tích Mã Viện
Ngày 16 tháng 3 âm lịch, đoàn sứ bộ đặt chân đến Quỉ Môn Quan, một cửa ải hiểm trở gắn liền với câu ca dao “Quỉ Môn quan, thập nhân khứ, nhất nhân hoàn”. Gió lạnh buốt da thịt, khung cảnh hoang vu càng làm tăng thêm vẻ huyền bí của nơi này. Gần cửa ải có miếu thờ Phục Ba Tướng Quân Mã Viện, một vị tướng nhà Hán từng chinh phạt đất Giao Chỉ. Sứ thần đã dâng hương tại miếu và hái một túi cây ý dĩ, loại cây được cho là do Mã Viện trồng, có tác dụng giải độc. Không xa miếu là núi đá nơi đặt một trong hai cây Đồng Trụ, một chứng tích lịch sử về sự hiện diện của nhà Hán trên đất Việt.
Phong Cảnh Xứ Lạng Và Cuộc Gặp Gỡ Tuần Phủ Trần Văn Tuân
Hành trình từ Bắc Ninh đến Lạng Sơn là một thử thách với sứ thần. Đường sá hoang vu, cỏ dại mọc um tùm, núi non hiểm trở, thỉnh thoảng lại bắt gặp những khe suối nước độc. Thiên nhiên khắc nghiệt, hoang sơ của xứ Lạng được sứ thần miêu tả một cách chân thực. Đến Lạng Sơn, sứ thần được Tuần phủ Trần Văn Tuân tiếp đón long trọng. Vị quan này từng gặp gỡ thầy của sứ thần là Chu Vân Cao tại Hạ Môn, nên rất kính trọng và dành cho ông sự đón tiếp nồng hậu.
Khám Phá Kỳ Quan Động Nhị Thanh Và Tam Thanh
Tuần phủ Trần Văn Tuân, hiểu được nỗi buồn của sứ thần khi phải ở nơi biên ải, đã sắp xếp cho ông đi tham quan các danh lam thắng cảnh. Sứ thần đã được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kỳ vĩ của động Nhị Thanh và Tam Thanh, với những thạch nhũ lung linh, huyền ảo. Trong động Nhị Thanh có tượng Tam giáo (Khổng Tử, Thích Ca, Lão Tử), thể hiện sự giao thoa văn hóa tín ngưỡng. Trước động Tam Thanh là hòn Vọng Phu, gắn liền với truyền thuyết về nàng Tô Nhược Lan, một câu chuyện được gán ghép từ Trung Quốc.
Động Đại Thanh Và Lễ Tế Văn Miếu
Động Đại Thanh, một hang động khác mà sứ thần tham quan, gây ấn tượng mạnh với pho tượng Phật bằng đá uy nghiêm. Sứ thần cũng được chứng kiến lễ tế Văn Miếu tại Lạng Sơn, một nghi lễ quan trọng thể hiện sự tôn trọng Nho học của người Việt.
Ảnh: Bên trong động Tam Thanh, Lạng Sơn
Tiệc Chia Tay Và Hành Trình Trở Về
Trước khi rời Lạng Sơn, sứ thần được Tuần phủ Trần Văn Tuân và các quan địa phương khoản đãi nồng hậu. Cuộc chia tay đầy xúc động, với những lời chúc tốt đẹp và những món quà lưu niệm. Sứ thần được hộ tống đến cửa ải Nam Quan, nơi ông chia tay phái đoàn Việt Nam và trở về Trung Quốc.
Kết Luận
Hành trình của sứ thần nhà Thanh qua xứ Lạng vào năm 1836 là một bức tranh sống động về đất nước Việt Nam thời Nguyễn. Cuốn ký sự của ông không chỉ ghi lại những quan sát tinh tế về địa lý, phong tục mà còn cho thấy sự giao lưu văn hóa giữa hai nước Việt Nam và Trung Quốc. Qua đó, chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về lịch sử, văn hóa và con người của vùng đất biên cương phía Bắc Tổ quốc. Bài học lịch sử về tình hữu nghị giữa hai dân tộc, được vun đắp qua những cuộc gặp gỡ và trao đổi văn hóa, vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài Liệu Tham Khoa
- Đại Nam Thực Lục, NXB Giáo Dục, Hà Nội.
- Chương Dân Thi Thoại của Phan Khôi.
Phụ Lục
Chú thích:
[1] 1 dặm = 576 mét
[2] Thông tin về Nguyễn Đăng Giai được xác nhận trong Đại Nam Thực Lục.
[3] 1 trượng = 3,2 mét
[4] Thông tin về Trần Văn Tuân được xác nhận trong Đại Nam Thực Lục.
[5] “Cơn binh hỏa” chỉ cuộc nổi dậy của Nông Văn Vân.
[6] Đính chính về Ngô Thì Sĩ.
[7] Thông tin về Lê Hữu Dung.
[8] Truyền thuyết về Tô Nhược Lan.
[9] Thông tin về Đặng Huy Thuật được xác nhận trong Đại Nam Thực Lục.
[10] Đính chính về huyện Văn Quan.
[11] Lễ không cho phép giao dịch thư từ với người nước ngoài.
[12] Vị trí của ải Do và Nam Quan.
[13] Nguyên văn bài viết.
