Năm 1813, trên hành trình sang Trung Quốc làm Chánh Sứ, thi hào Nguyễn Du đã có dịp ghé thăm vùng đất từng là trung tâm của nhà nước Nam Việt xưa – đất cũ của Triệu Đà. Cảm xúc trước vùng đất lịch sử, nơi ghi dấu ấn oai hùng của một thời độc lập, đã thôi thúc Nguyễn Du sáng tác bài thơ “Triệu Vũ Đế Cổ Canh” (Cảnh cũ vua Triệu Vũ). Qua lăng kính của một nhà thơ uyên bác và tinh tế, bài thơ không chỉ là bức tranh hoài niệm về một thời oai hùng đã qua, mà còn ẩn chứa những suy tư sâu sắc về thân phận con người trong dòng chảy lịch sử.
Triệu Đà – Vị Vua Đầu Tiên Xưng Đế Hiệu Ở Lĩnh Nam
Triệu Đà, người được Nguyễn Du nhắc đến trong bài thơ, là một nhân vật lịch sử quan trọng, gắn liền với sự hình thành và phát triển của nhà nước Nam Việt (207 – 111 TCN). Trước khi Triệu Đà đến, vùng đất Nam Việt là tập hợp của nhiều bộ tộc Bách Việt, có chung ngôn ngữ và phong tục, nhưng chưa hình thành một nhà nước thống nhất. Năm 207 TCN, Triệu Đà đánh bại An Dương Vương, sáp nhập Âu Lạc vào quận Nam Hải, lập nên nhà nước Nam Việt với kinh đô đặt tại Phiên Ngung (nay là Quảng Châu, Trung Quốc).
Sự kiện Triệu Đà xưng đế và thành lập nhà nước Nam Việt có ý nghĩa lịch sử to lớn. Lần đầu tiên trong lịch sử, một nhà nước độc lập của người Việt được thành lập trên một vùng lãnh thổ rộng lớn, bao gồm cả Quảng Đông, Quảng Tây (Trung Quốc) và Bắc Bộ Việt Nam ngày nay. Nhà nước Nam Việt, dưới sự trị vì của Triệu Đà, đã trải qua gần một thế kỷ độc lập và thịnh trị, tạo dựng một nền văn hóa rực rỡ với những di chỉ khảo cổ phong phú, phản ánh một xã hội có tổ chức cao và giao lưu rộng rãi với bên ngoài.
Nguyễn Du – Nỗi Niệm Trước Dấu Ấn Lịch Sử
Đến thăm đất cũ của Triệu Đà, Nguyễn Du không khỏi bồi hồi trước những dấu tích lịch sử. “Đài cao Lĩnh Biểu ngoài kia đổ, Mộ cũ Phiên Ngung một nấm còn” – hai câu thơ như một lời khẳng định về sự xoay vần của thời gian, vạn vật đều phải trải qua quy luật sinh – lão – bệnh – tử. Hình ảnh “đài cao”, “mộ cũ” mang đậm dấu ấn thời gian, gợi lên sự tiếc nuối cho một thời oai hùng đã lùi xa vào dĩ vãng.
Giữa dòng chảy bất tận của lịch sử, Nguyễn Du bỗng cảm nhận được sự nhỏ bé của kiếp người. “Khá thương biết bao nhiêu triều đại đổ, Không bằng được cảnh Lão Già Man” – Hai câu thơ cuối bài như một lời tự vấn, một sự chiêm nghiệm về thân phận con người. Nguyễn Du dường như nhận ra rằng, danh vọng, quyền lực rồi cũng bị thời gian bào mòn, chỉ có cuộc sống an nhiên, tự tại, hòa hợp với thiên nhiên mới là giá trị bền vững. Hình ảnh “Lão Già Man” hiện lên như một biểu tượng cho sự tự do, ung dung, tự tại giữa dòng đời xuôi ngược.
Bài Học Về Sự Khiêm Nhường Và Lòng Nhân Ái
Qua hình ảnh Triệu Đà, Nguyễn Du cũng gửi gắm những bài học sâu sắc về cách ứng xử của người quân tử. Triệu Đà tuy là một vị vua hùng mạnh, nhưng lại rất biết nhún nhường, khéo léo trong quan hệ ngoại giao. Khi sứ giả nhà Hán đến phong vương, ông đã khéo léo “tùy thích xưng hoàng đế”, vừa giữ được thể diện cho đất nước, vừa tránh được binh đao cho dân tộc.
Không chỉ vậy, Triệu Đà còn là một vị vua nhân ái, luôn đặt lợi ích của đất nước và người dân lên trên hết. Khi nghe lời đe dọa của sứ giả nhà Hán, ông đã “biết nhịn nhường”, không vì sĩ diện cá nhân mà đẩy đất nước vào cảnh chiến tranh. Những đức tính tốt đẹp đó của Triệu Đà đã được Nguyễn Du khéo léo lồng ghép vào bài thơ, trở thành bài học quý giá cho muôn đời sau.
Kết Luận
“Triệu Vũ Đế Cổ Canh” là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ Nguyễn Du, vừa hàm súc, vừa sâu sắc. Bài thơ không chỉ là bức tranh lịch sử về đất nước Nam Việt thời Triệu Đà, mà còn là những chiêm nghiệm về thân phận con người, về thời gian và lịch sử. Qua đó, Nguyễn Du muốn nhắn nhủ với chúng ta về những giá trị nhân văn cao đẹp, về lòng nhân ái, sự khiêm nhường và tinh thần tự chủ của con người trong mọi hoàn cảnh.
Tài Liệu Tham Khảo
- Trần Trọng Kim. (1978). Việt Nam Sử Lược (Tập 1). California: Sống Mới.
- Trần Gia Ninh. Nhìn lại lịch sử Bách Việt và quá trình Hán Hóa Bách Việt. Nghiên cứu Lịch Sử.
- Mạch Anh Hào. (1995). Trường trình Hội nghị Khảo cổ Đông Nam Á từ 9 – đến 13-2-1995 tại Hương Cảng.
- Thơ chữ Hán Nguyễn Du. (1995). Văn Học.
- Hương Giang Thái Văn Kiểm. (1997). Việt Nam gấm hoa: Bài Nguyễn Du đi sứ Trung Quốc. Canada: Làng Văn Canada.
Ghi chú
Bài viết này được viết dựa trên bài viết gốc của tác giả Phạm Trọng Chánh đăng trên website Khám Phá Lịch Sử.
