Trong chuyến công du sang Trung Quốc vào mùa thu năm Quý Dậu (1813), thi hào Nguyễn Du đã có dịp đặt chân đến Hàm Đan, kinh đô xưa của nước Triệu thời Xuân Thu Chiến Quốc. Trên mảnh đất in dấu những trang sử hào hùng và bi tráng, Nguyễn Du đã xúc động trước tấm bia đá ghi lại câu chuyện về danh tướng Liêm Pha. Từ đó, ông đã sáng tác nên bài thơ “Đọc bia Liêm Pha”, một tác phẩm mang đậm tính triết lý về thân phận con người và trách nhiệm của người lãnh đạo trước vận mệnh đất nước.
Hình ảnh minh họa Nguyễn Du đi sứ.
Hàm Đan – Kinh Đô Xưa Và Dấu Ấn Lịch Sử
Hàm Đan, nơi Nguyễn Du đi qua, từng là kinh đô phồn hoa của nước Triệu, chứng kiến biết bao thăng trầm của lịch sử. Nơi đây đã sản sinh ra những vị tướng tài ba như Liêm Pha, Lạn Tương Như, những người đã góp phần làm nên thanh thế cho nước Triệu trong thời Chiến Quốc. Những câu chuyện về lòng dũng cảm, mưu lược và lòng trung quân của họ đã trở thành bài học quý giá cho các thế hệ sau.
Tuy nhiên, Hàm Đan mà Nguyễn Du chứng kiến chỉ còn là một thị trấn nhỏ thuộc tỉnh Hà Bắc. Cảnh xưa phồn hoa nay chỉ còn là dĩ vãng, được ghi chép lại trong sử sách. Nguyễn Du đã mượn những hình ảnh ẩn dụ như “dương liễu rủ trong khói sương chiều”, “núi Vân Hòa đâu đó tiếng ca xoang”, “dấu bước bạc đầu dạo núi non” để gợi lại một thời vàng son của Hàm Đan, đồng thời thể hiện nỗi niềm hoài cổ của một thi nhân khi đối diện với dòng chảy thời gian.
Bài Học Lịch Sử Từ Bia Ký Liêm Pha
Bia ký Liêm Pha không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một vị tướng tài ba, mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về vai trò của người lãnh đạo đối với vận mệnh đất nước.
Liêm Pha là một vị tướng tài giỏi, hết lòng vì nước, từng lập nhiều chiến công hiển hách, bảo vệ vững chắc bờ cõi nước Triệu. Thế nhưng, vì những lời gièm pha của gian thần, vua Triệu đã mắc mưu phản gián, cách chức Liêm Pha, thay thế bằng Triệu Quát, một người trẻ tuổi, thiếu kinh nghiệm. Hậu quả là quân Triệu đại bại dưới tay quân Tần trong trận Trường Bình, 400.000 quân Triệu bị chôn sống. Nước Triệu suy yếu từ đó và sau đó ít lâu thì bị diệt vong.
Qua câu chuyện lịch sử này, Nguyễn Du muốn gửi gắm một thông điệp: Một đất nước muốn hưng thịnh cần phải có những vị minh quân biết trọng dụng người tài, và những vị tướng tài ba, liêm chính, hết lòng vì nước. Ngược lại, nếu người lãnh đạo thiếu sáng suốt, nghe lời kẻ gian, xa lánh trung thần, thì đất nước sẽ suy vong.
Từ Hàm Đan Đến Vận Mệnh Đất Nước
Bài thơ “Đọc bia Liêm Pha” không chỉ dừng lại ở việc thuật lại một câu chuyện lịch sử, mà còn thể hiện tầm nhìn xa trông rộng và tinh thần yêu nước của Nguyễn Du. Ông đã khéo léo kết nối câu chuyện lịch sử của nước Triệu với vận mệnh của đất nước mình.
Hình ảnh “người đầu bạc không trở lại” như một lời tiên tri về số phận bi thảm của nước Triệu sau khi mất đi vị tướng tài ba. Câu thơ “Triệu mất, Tần tan ba ngàn năm” như một lời khẳng định về quy luật lịch sử: sự thịnh suy của một quốc gia phụ thuộc vào việc sử dụng nhân tài. Và trong hai câu kết, Nguyễn Du đã thể hiện sự lo lắng cho vận mệnh đất nước:
“Gặp thời thanh bình chẳng chiến tranh,
Huênh hoang coi thường Liêm Pha, Lý Mục.”
Ông e ngại rằng trong thời bình, con người sẽ dễ dàng lãng quên những bài học lịch sử, coi thường những giá trị truyền thống như lòng dũng cảm, tinh thần xả thân vì nước.
Giá Trị Nhân Văn Và Tính Thời Sự
Bài thơ “Đọc bia Liêm Pha” của Nguyễn Du đã vượt qua giới hạn không gian và thời gian, trở thành một tác phẩm có giá trị nhân văn sâu sắc. Thông điệp về việc trọng dụng nhân tài, đề cao lòng trung nghĩa và tinh thần yêu nước mà Nguyễn Du gửi gắm trong tác phẩm vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Hơn thế nữa, bài thơ còn là lời cảnh tỉnh cho mỗi cá nhân về trách nhiệm của bản thân đối với vận mệnh đất nước. Mỗi chúng ta, dù ở bất kỳ vị trí nào, đều có thể đóng góp công sức của mình để xây dựng và bảo vệ đất nước.
Bài thơ “Đọc bia Liêm Pha” là một minh chứng cho tài năng và tâm huyết của đại thi hào Nguyễn Du. Tác phẩm không chỉ là tiếng lòng của một người con đất Việt luôn đau đáu nỗi niềm với vận mệnh dân tộc, mà còn là lời khẳng định về sức sống mãnh liệt của văn học – một loại hình nghệ thuật có khả năng kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai.
