Bài viết dựa trên khảo cứu của Nguyễn Đôn, vị Phó Giám Lâm Nội Vụ triều Nguyễn, về hệ thống phẩm phục của triều đình nhà Nguyễn. Qua đó, độc giả có cái nhìn khái quát về sự phân chia phẩm hàm, màu sắc, họa tiết trên trang phục của quan lại triều Nguyễn, từ đó thấy được nét tinh tế trong văn hóa trang phục cung đình xưa.
Vào năm Thiệu Trị thứ 5 (1845), vua Thiệu Trị ban chỉ dụ về việc thống nhất phẩm phục triều đình. Trước đó, tồn tại tình trạng “có người do chức dịch được ban cấp phẩm phục có giá trị hơn phẩm hàm”, tạo nên sự bất hợp lý. Chỉ dụ ra đời nhằm thiết lập hệ thống phẩm phục thống nhất, thể hiện sự tôn nghiêm của triều nghi và phẩm giá của mỗi cấp bậc.
Phân Loại Phẩm Phục
Phẩm phục triều Nguyễn được phân thành hai loại chính: Đại triều phục (dành cho các dịp lễ trọng) và Thường triều phục (dành cho các buổi chầu thông thường). Việc phân biệt này thể hiện sự trang trọng và uy nghiêm của các nghi lễ cung đình.
- Đại triều phục: Chỉ dành cho quan văn từ lục phẩm trở lên và quan võ từ tam phẩm trở lên.
- Thường triều phục: Dành cho tất cả quan lại, từ nhất phẩm đến cửu phẩm.
Trang Phục Đại Triều
Hình ảnh minh họa phẩm phục Đại triều
Trang phục Đại triều gồm hai phần chính: Bào (áo khoác ngoài) và Thường (váy dài). Màu sắc và họa tiết trang trí trên Bào và Thường đều thể hiện phẩm cấp của người mặc.
-
Bào: Có sáu màu chính, từ màu đồng cổ đến màu thiên thanh, màu tía, màu tím, màu cam bích, màu quan lục và màu bửu lam. Họa tiết thêu trên Bào thường là Tứ linh (Long, Lân, Quy, Phụng) được thêu bằng chỉ ngũ sắc (xanh, vàng, đỏ, trắng, đen) xen lẫn chỉ vàng, tạo nên vẻ đẹp sang trọng, uy nghiêm.
-
Thường: Thường có màu đỏ, được thêu bằng chỉ ngũ sắc pha chỉ vàng. Trên Thường của quan văn thường thêu hình chim Hạc, còn quan võ thêu hình Kỳ Lân. Hình ảnh chim Hạc tượng trưng cho sự thanh cao, liêm khiết của người quan văn, trong khi Kỳ Lân thể hiện sức mạnh và uy quyền của võ tướng.
Trang Phục Thường Triều
Hình ảnh minh họa phẩm phục Thường triều
Khác với Đại triều phục, Thường triều phục có màu sắc và họa tiết đơn giản hơn. Trang phục Thường triều bao gồm:
-
Y: Áo khoác ngoài, thường có màu xanh lam đồng nhất cho mọi phẩm hàm.
-
Bổ Tử: Miếng vải hình vuông thêu hình con vật tượng trưng cho phẩm cấp, được may ở ngực áo. Mỗi phẩm hàm sẽ ứng với một linh vật riêng. Ví dụ: Quan văn nhất phẩm thêu hình Tiên Hạc, quan võ nhất phẩm thêu hình Kỳ Lân, quan văn tứ phẩm thêu hình Khổng Tước, quan võ tứ phẩm thêu hình Hổ…
Các Phụ Kiện Khác
Ngoài Bào, Thường, và Y, phẩm phục triều Nguyễn còn có các phụ kiện đi kèm như: Mão (mũ), Đai, Hốt (tấm bảng nhỏ), Hia và Vớ.
Hình ảnh minh họa Mão và Đai
Mỗi phụ kiện đều được chế tác tỉ mỉ, tinh xảo, mang đậm tính biểu trưng cho văn hóa cung đình.
Kết Luận
Hệ thống phẩm phục triều Nguyễn không chỉ đơn thuần là trang phục, mà còn là “ngôn ngữ” thể hiện đẳng cấp xã hội, sự uy nghiêm của triều đình và nét tinh tế trong văn hóa trang phục cung đình. Việc nghiên cứu về phẩm phục triều Nguyễn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về văn hóa, lịch sử và con người Việt Nam thời kỳ phong kiến.
