Con trâu, loài vật gắn bó mật thiết với đời sống nông nghiệp Việt Nam, đã trở thành một biểu tượng văn hóa đặc sắc, in dấu ấn trong lịch sử và nghệ thuật dân tộc. Từ hình ảnh chân thực, gần gũi trong tranh dân gian đến những biểu đạt trừu tượng, ẩn dụ trong hội họa hiện đại, con trâu luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ họa sĩ Việt Nam.
Trước năm 1945, hình ảnh con trâu hiện lên trong tranh vẽ với vẻ đẹp dung dị, yên bình, phản ánh cuộc sống nông thôn Việt Nam thuần phác. Con trâu được xem như người bạn đồng hành thân thiết của người nông dân, cùng chia sẻ những vất vả trên đồng ruộng.
Bức tranh Canh điền nhi thực (Cày ruộng mà ăn) thuộc dòng tranh Hàng Trống, mô tả cảnh người nông dân cày ruộng với sự hỗ trợ của con trâuBức tranh “Canh điền nhi thực” (Cày ruộng mà ăn) thuộc dòng tranh Hàng Trống
Tranh Hàng Trống với tên gọi "Nông sự khai cơ", khắc họa cảnh người nông dân cùng con trâu lao động trên cánh đồngTranh Hàng Trống với tên gọi “Nông sự khai cơ”
Tranh dân gian Đông Hồ với tên gọi "Bát dân an lạc" vẽ cảnh người nông dân cùng con trâu trên đồng ruộngTranh dân gian Đông Hồ với tên gọi “Bát dân an lạc”
Bức tranh "Canh điền sáng nghiệp" thuộc dòng tranh Hàng Trống, mô tả cảnh người nông dân cày ruộng bằng trâuBức tranh “Canh điền sáng nghiệp” thuộc dòng tranh Hàng Trống
Không chỉ xuất hiện trong tranh dân gian, hình ảnh con trâu còn được khắc họa trong các tác phẩm hội họa hiện đại đầu thế kỷ 20, mang đậm dấu ấn phong cách cá nhân của các họa sĩ như Phạm Hậu, Nguyễn Gia Trí,…
Sau năm 1945, cùng với những biến động lịch sử của đất nước, hình ảnh con trâu trong tranh cũng có những chuyển biến rõ nét. Con trâu không chỉ là “người bạn” mà còn là “đồng chí”, là “phương tiện sản xuất” quan trọng, góp phần vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bức tranh "Chăn trâu thổi sáo" thuộc dòng tranh dân gian Đông Hồ, mô tả cảnh chú bé chăn trâu thổi sáo trên lưng trâuBức tranh “Chăn trâu thổi sáo” thuộc dòng tranh dân gian Đông Hồ
Tranh dân gian Đông Hồ với tên gọi "Chăn trâu thả diều", vẽ cảnh chú bé chăn trâu đang thả diều trên cánh đồngTranh dân gian Đông Hồ với tên gọi “Chăn trâu thả diều”
Các họa sĩ thời kỳ này đã thể hiện thành công vai trò mới của con trâu trong đời sống xã hội mới, với bút pháp hiện thực, sinh động và đầy cảm xúc.
Bức tranh sơn mài "Mục đồng Bắc Kỳ" của họa sĩ Phạm Hậu, sáng tác năm 1931Bức tranh sơn mài “Mục đồng Bắc Kỳ” của họa sĩ Phạm Hậu, sáng tác năm 1931
Tác phẩm "Giáng sinh" của họa sĩ Nguyễn Gia Trí, được vẽ bằng chất liệu sơn mài vào năm 1941Tác phẩm “Giáng sinh” của họa sĩ Nguyễn Gia Trí, được vẽ bằng chất liệu sơn mài vào năm 1941
Bước vào thời kỳ đổi mới, hình ảnh con trâu trong tranh dần mang tính biểu tượng, ẩn dụ và mang đậm dấu ấn phong cách cá nhân. Con trâu trở thành chất liệu để các họa sĩ thể hiện những suy tư, trăn trở về cuộc sống, con người và văn hóa dân tộc.
Tranh "Con trâu quả thực" của họa sĩ Tô Ngọc Vân, được vẽ bằng màu nước vào năm 1954Tranh “Con trâu quả thực” của họa sĩ Tô Ngọc Vân, được vẽ bằng màu nước vào năm 1954
Bức tranh sơn mài "Con nghé quả thực" của họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm, sáng tác năm 1957Bức tranh sơn mài “Con nghé quả thực” của họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm, sáng tác năm 1957
Tác phẩm "Một buổi cày" của họa sĩ Lưu Công Nhân, được vẽ bằng sơn dầu vào năm 1960, mô tả cảnh người nông dân cày ruộng bằng trâuTác phẩm “Một buổi cày” của họa sĩ Lưu Công Nhân, được vẽ bằng sơn dầu vào năm 1960
Bức tranh "Phong cảnh nông thôn" của họa sĩ Trần Lưu Hậu, được vẽ trên lụa vào năm 1982Bức tranh “Phong cảnh nông thôn” của họa sĩ Trần Lưu Hậu, được vẽ trên lụa vào năm 1982
Có thể thấy, trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, hình tượng con trâu trong tranh Việt đã có những bước chuyển mình rõ rệt, từ hiện thực đến biểu tượng, từ gần gũi đến trừu tượng.
Bức tranh "Tết Ất Sửu" của họa sĩ Bùi Xuân Phái, được vẽ bằng bột màu vào năm 1985Bức tranh “Tết Ất Sửu” của họa sĩ Bùi Xuân Phái, được vẽ bằng bột màu vào năm 1985
Tác phẩm "Mục đồng" của họa sĩ Nguyễn Thành Chương, được vẽ bằng sơn mài vào năm 1997Tác phẩm “Mục đồng” của họa sĩ Nguyễn Thành Chương, được vẽ bằng sơn mài vào năm 1997
Bức tranh sơn dầu "Thả diều" của họa sĩ Nguyễn Văn Cường, sáng tác năm 2017Bức tranh sơn dầu “Thả diều” của họa sĩ Nguyễn Văn Cường, sáng tác năm 2017
Dù ở bất kỳ thời kỳ nào, hình ảnh con trâu vẫn luôn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, thể hiện tình cảm gắn bó sâu sắc của người Việt với làng quê, đất nước và con người Việt Nam.
