Năm 1800, giữa vòng xoáy quyết liệt của cuộc chiến tranh Tây Sơn – Nguyễn Ánh, cửa biển Thị Nại hiện lên như một chiến lũy bất khả xâm phạm, án ngữ con đường tiến quân của Nguyễn Ánh ra Phú Xuân. Võ Tánh, vị tướng trung kiên, bị vây hãm trong thành Bình Định, chờ đợi viện binh. Trong bối cảnh ngặt nghèo đó, trận thủy chiến Thị Nại đã diễn ra, trở thành một trong những trang sử hào hùng và bi tráng nhất, ghi dấu ấn của vị tướng tài ba Lê Văn Duyệt.
Giữa biển trời mênh mông, thủy quân Tây Sơn do Đại Đô đốc Vũ Văn Thành chỉ huy đã tạo nên một hệ thống phòng thủ kiên cố, lớp lớp chiến thuyền án ngữ cửa biển. Hai chiến thuyền lớn mang tên Định Quốc sừng sững như hai tòa tháp, cùng hàng trăm chiến thuyền lớn nhỏ khác tạo thành phòng tuyến vững chắc. Trên bờ, pháo đài, lũy tre, cùng hàng vạn quân tinh nhuệ Tây Sơn án ngữ, biến Thị Nại thành một pháo đài bất khả xâm phạm.
Trong khi đó, Nguyễn Ánh và các tướng lĩnh đứng trước tình thế tiến thoái lưỡng nan. Giải vây cho Võ Tánh là nhiệm vụ cấp bách, nhưng đối mặt với thủy quân hùng mạnh của Tây Sơn, việc tấn công trực diện là điều không tưởng. Sau nhiều lần do thám, bàn bạc, cuối cùng, kế hoạch hỏa công táo bạo đã được đưa ra.
Tham mưu Đặng Đức Siêu, người am hiểu thủy văn, đã nhận định: “Thiên thời” chính là chìa khóa để phá vỡ thế trận của Tây Sơn. Gió mùa sẽ chuyển hướng vào đêm rằm tháng Giêng, tạo điều kiện thuận lợi cho hỏa công. Nguyễn Ánh quyết định đánh một trận sống còn, đặt trọn niềm tin vào Lê Văn Duyệt, vị tướng tài ba, dũng cảm và mưu lược.
Đêm rằm tháng Giêng năm Tân Dậu (1801), gió nam theo lời Đặng Đức Siêu đã chuyển hướng, thổi về hướng đông bắc. Từ phía Cù Mông, hỏa hiệu bùng lên, báo hiệu giờ phút quyết định đã điểm. Lê Văn Duyệt cùng các tướng sĩ dưới trướng, lòng mang theo ý chí quyết tử, hùng tâm bừng cháy, lần lượt xuất quân.
Tiếng súng thần công vang dội, hỏa thuyền lao vun vút trong đêm tối, thẳng hướng thủy trại Tây Sơn. Dưới ánh lửa bập bùng, cuộc chiến diễn ra ác liệt chưa từng có. Vũ Di Nguy, vị tướng già xin được cầm quân cảm tử, đã anh dũng hy sinh khi đoàn hỏa thuyền vừa tiếp cận thủy trại. Lê Văn Duyệt đau xót trước sự hy sinh của người đồng đội, nhưng vẫn quyết tâm tiến công, truyền lệnh cho quân sĩ bất chấp súng đạn, tiếp tục đốt phá thủy trại Tây Sơn.
Trên bộ, Nguyễn Văn Thành cũng đồng loạt tấn công, tạo thế gọng kìm khiến quân Tây Sơn rối loạn. Cuộc chiến kéo dài đến tận sáng hôm sau, khi ánh bình minh ló rạng, thủy quân Tây Sơn hoàn toàn tan rã. Hàng nghìn chiến thuyền bị đốt cháy, vũ khí, lương thảo chìm sâu dưới đáy biển.
Trận thủy chiến Thị Nại kết thúc với chiến thắng vang dội thuộc về quân Nguyễn. Cửa biển Thị Nại được khai thông, mở toang cánh cửa tiến ra Phú Xuân cho Nguyễn Ánh.
Tuy nhiên, chiến thắng nào cũng phải trả giá bằng máu và nước mắt. Hàng vạn quân sĩ hai bên đã ngã xuống, trong đó có nhiều vị tướng tài ba. Chiến thắng Thị Nại là bản hùng ca bi tráng, khẳng định tài năng chỉ huy của Lê Văn Duyệt, lòng trung nghĩa và tinh thần chiến đấu bất khuất của những người con đất Việt trong cuộc chiến giành lại nền độc lập cho dân tộc.
