Hội nghị Geneva năm 1954, diễn ra trong bối cảnh căng thẳng của Chiến tranh Lạnh, đã trở thành tâm điểm chú ý của thế giới khi các cường quốc cùng ngồi lại để bàn về vấn đề Đông Dương. Trong suốt 22 phiên họp, từ ngày 8/5/1954 đến ngày 21/7/1954, hai phe Xã hội Chủ nghĩa và Tư bản Chủ nghĩa đã tham gia vào một cuộc đấu tranh ngoại giao gay gắt. Mặc dù diễn ra trên bàn đàm phán chính thức, những quyết định then chốt lại được định đoạt bởi những cuộc gặp gỡ bí mật giữa các cường quốc như Trung Quốc, Liên Xô, Anh và Pháp. Các nước Đông Dương, dù là chủ thể chính, lại trở thành những quân cờ trong ván cờ quyền lực quốc tế, không thể tự quyết định vận mệnh của chính mình.
Những Cuộc Gặp Gỡ Bí Mật Định Đoạt Số Phận
Hàng loạt tài liệu giải mật của Trung Quốc, Liên Xô và Mỹ đã hé lộ những góc khuất đằng sau Hội nghị Geneva, phơi bày sự thật phũ phàng về vai trò mờ nhạt của các nước Đông Dương.
Cuộc Gặp Giữa Chu Ân Lai và Mendès-France (13/7/1954)
Thủ tướng Pháp Pierre Mendes-France (trái) hội đàm với Thủ tướng-Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Chu Ân Lai (phải) tại Geneva, ngày 13/7/1954. Ảnh: Bettmann/Getty Images
Một trong những tài liệu quan trọng là biên bản cuộc gặp giữa Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai và Thủ tướng Pháp Pierre Mendès-France vào ngày 13/7/1954. Cuộc gặp diễn ra trong bối cảnh hai bên đang bế tắc về vấn đề đường phân giới tại Việt Nam.
Chu Ân Lai khẳng định mong muốn lập lại hòa bình ở Đông Dương, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc nhượng bộ lẫn nhau để đạt được thỏa thuận. Ông cũng khéo léo nhắc nhở Mendès-France về mối liên kết chặt chẽ giữa Việt Minh với người dân miền Trung và miền Nam Việt Nam, ngụ ý về những khó khăn trong việc yêu cầu Việt Minh rút quân khỏi những khu vực này.
Mendès-France cho rằng việc phân định giới tuyến tại Đồng Hới, gần vĩ tuyến 18, là hợp lý về mặt địa lý, lịch sử và logic. Ông cũng đề xuất ý tưởng thành lập hai khu tập trung lớn để tránh xung đột trong tương lai.
Cuộc gặp kết thúc mà không có thỏa thuận cụ thể nào về đường phân giới. Tuy nhiên, hai bên đều nhất trí về việc tiếp tục đàm phán và tìm kiếm giải pháp khả thi.
Cuộc Trò Chuyện Giữa Molotov, Chu Ân Lai và Phạm Văn Đồng (17/7/1954)
Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng dẫn đầu đoàn đại biểu Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến Thụy Sỹ dự Hội nghị Geneva về Đông Dương, tháng 5-1954. Ảnh: TTXVN
Vài ngày sau, vào ngày 17/7/1954, Bộ trưởng Ngoại giao Liên Xô Vyacheslav M. Molotov đã có cuộc gặp với Chu Ân Lai và Phó Thủ tướng Việt Nam Phạm Văn Đồng. Cuộc gặp tập trung thảo luận về các vấn đề then chốt liên quan đến Hiệp định Geneva, bao gồm đường phân giới, bầu cử, ủy ban giám sát quốc tế, việc rút quân đội nước ngoài khỏi Đông Dương và việc cấm thành lập căn cứ quân sự nước ngoài tại Việt Nam, Lào và Campuchia.
Phạm Văn Đồng đề xuất một nhượng bộ quan trọng, đó là Việt Minh có thể chấp nhận đường phân giới ở phía bắc Đường 9, đổi lại Pháp phải nhượng bộ ở Đà Nẵng và Huế. Về vấn đề bầu cử, Molotov đề nghị ấn định một khoảng thời gian nhất định để tổ chức bầu cử, còn ngày chính xác sẽ do các bên liên quan quyết định.
Liên quan đến ủy ban giám sát quốc tế, ba bên nhất trí với thành phần bao gồm Ấn Độ, Canada và Ba Lan. Về việc rút quân đội nước ngoài, Chu Ân Lai đề xuất thời hạn 240 ngày, ngắn hơn đề nghị 380 ngày của Pháp.
Cuộc gặp kết thúc với việc ba bên đạt được sự đồng thuận về hầu hết các vấn đề then chốt, tạo tiền đề cho việc ký kết Hiệp định Geneva.
Kết Luận
Hội nghị Geneva 1954 đã khép lại với việc ký kết Hiệp định Geneva, góp phần chấm dứt chiến tranh và lập lại hòa bình ở Đông Dương. Tuy nhiên, những cuộc gặp gỡ bí mật và sự dàn xếp giữa các cường quốc đã cho thấy số phận của các nước Đông Dương, trong đó có Việt Nam, lại bị quyết định bởi những toan tính địa chính trị phức tạp. Bài học lịch sử này cho thấy tầm quan trọng của độc lập tự chủ và sức mạnh dân tộc trong việc bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia.
