Năm 1802, sau bao năm binh biến, Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi hoàng đế, thống nhất đất nước, lấy hiệu là Gia Long. Một trong những quyết định quan trọng đầu tiên của ông là chọn Huế làm kinh đô. Quyết định này, tuy mang tính lịch sử và có những lý do riêng, nhưng đã đặt ra nhiều thách thức cho việc quản lý đất nước rộng lớn vừa được thống nhất. Huế, tuy là vùng đất tổ của nhà Nguyễn, lại ẩn chứa những điểm yếu về địa lý, kinh tế và quân sự, dẫn đến những khó khăn trong việc điều hành đất nước trải dài từ Bắc chí Nam.
Huế – Từ Thủ Phủ Đàng Trong Đến Kinh Đô Cả Nước
Việc chọn Huế không phải là một quyết định dễ dàng. Gia Định, nơi khởi nghiệp của nhà Nguyễn, là vùng đất trù phú, nhưng lại quá xa Thăng Long, trung tâm chính trị, văn hóa của Bắc Hà. Thăng Long, dù mang ý nghĩa lịch sử, lại là nơi người dân vẫn còn nặng lòng với nhà Lê Trịnh. Huế, nằm ở vị trí trung gian, dường như là lựa chọn hợp lý, vừa là đất tổ của nhà Nguyễn, vừa thuận tiện cho việc kiểm soát cả hai miền Nam Bắc.
Tuy nhiên, Huế lại mang trong mình những hạn chế về địa lý. Nằm giữa dải đồng bằng nhỏ hẹp, bị kẹp giữa núi non phía Tây và biển cả phía Đông, Huế thiếu đi một vùng hậu cứ vững chắc. Vùng đất này cũng khó có thể huy động nguồn lực lớn để ứng phó với thiên tai, dịch bệnh hay các tình huống khẩn cấp.
Cảnh quan Huế – một dải đồng bằng nhỏ hẹp.
Những Thách Thức Từ Địa Lý Và Kinh Tế
Địa hình nhỏ hẹp khiến Huế dễ bị cô lập. Các vụng, đầm phá nông cạn làm cho việc phòng thủ trở nên khó khăn, minh chứng rõ nhất là các sự kiện năm 1883, 1885, 1968 và 1975. Không những thế, Huế còn phụ thuộc vào các vùng khác về lương thực, quân lính, tạo nên gánh nặng cho việc điều phối kinh tế và quân sự.
Đại Nam toàn đồ thể hiện đường dịch trạm (màu đỏ) kết nối các vùng miền.
Thêm vào đó, hệ thống giao thông thời bấy giờ còn lạc hậu, đường sá hiểm trở, giặc cướp hoành hành, gây khó khăn cho việc vận chuyển lương thực, quân nhu, thông tin liên lạc. Hành trình gian nan của tiến sĩ Thái Đình Lan năm 1835 là một ví dụ điển hình cho những khó khăn này.
Gánh Nặng Của Việc Điều Hành Đất Nước
Việc chọn Huế làm kinh đô đồng nghĩa với việc triều Nguyễn phải liên tục điều phối nguồn lực giữa ba trung tâm chính trị, kinh tế lớn: Gia Định, Huế và Thăng Long. Lương thực, tiền bạc, quân lính… phải được vận chuyển liên tục bằng đường thủy, tiêu tốn rất nhiều nhân lực, vật lực. Việc này chiếm phần lớn thời gian, công sức của triều đình, gây cản trở cho sự phát triển kinh tế, xã hội.
Cửa Thuận An – cửa ngõ quan trọng của Huế, cũng là điểm yếu về quân sự.
Việc luân chuyển binh lính giữa các vùng miền cũng là một bài toán khó. Triều đình không tin tưởng vào lực lượng địa phương, lo ngại các thế lực cát cứ nổi dậy, nên thường xuyên phải điều động quân đội từ nơi khác đến, gây tốn kém cho ngân khố.
Bài Học Lịch Sử
Việc chọn Huế làm kinh đô là một quyết định mang tính lịch sử, phản ánh bối cảnh chính trị, địa lý phức tạp của Việt Nam đầu thế kỷ 19. Quyết định này, tuy có những mặt tích cực, nhưng cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho triều Nguyễn trong việc quản lý đất nước. Những khó khăn trong việc điều phối nguồn lực, bảo vệ kinh đô, duy trì an ninh trật tự đã ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội, và cuối cùng góp phần vào sự suy yếu của triều Nguyễn trước sức ép của thực dân Pháp. Bài học về việc lựa chọn vị trí kinh đô, cũng như việc cân bằng giữa các vùng miền, vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Tài liệu tham khảo
- Châu bản triều Nguyễn, triều Minh Mệnh, 1820-1841. Trung tâm lưu trữ Quốc gia I, Hà Nội.
- Đại Nam thực lục.
- Đại Nam liệt truyện.
- Hoàng Xuân Hãn, La Sơn Yên Hồ, Tập 2. Hà Nội: Giáo Dục, 1998.
- Trần Ích Nguyên, Thái Đình Lan và du ký Bắc Thành tạp lục, trong Nghiên cứu Huế, tập 8. Huế: Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế, 2009.
- Vũ Đức Liêm, “‘Nam Tiến’ và Cái Bẫy Địa Lý Của Người Việt”, BBC Vietnamese, October 2018.
- Vũ Đức Liêm, “The Age of Sea Falcons: Naval Warfare in Vietnam, 1771-1802”, trong Warring Societies of Pre-Colonial Southeast Asia: Local Cultures of Conflict Within a Regional Context, do Kathryn Wellen và Michael Charney biên tập. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies, 2017.
- Vũ Đức Liêm, “Việt Nam: Lịch Sử Một Dân Tộc ‘Dễ Bị Tổn Thương’”, Tia Sáng, 2018.
Hình ảnh: Nguồn từ bài viết gốc trên Tạp chí Tia Sáng và Nghiên cứu Quốc tế.
