Vương quốc Nga rộng lớn và hùng mạnh luôn là một thách thức để cai trị, ngay cả trong thời kỳ Trung Cổ. Những thăng trầm của các vị vua đã định hình nên vận mệnh của quốc gia Slav này, và lịch sử luôn ghi nhớ đến cả những người vĩ đại lẫn những kẻ thất bại. Trong số những vị vua kiệt xuất nhất, Ivan III Vasilyevich, Đại Công tước xứ Moscow, nổi bật như một nhân vật có tầm nhìn xa trông rộng. Được biết đến với cái tên Ivan Đại Đế, ông đã để lại di sản to lớn thông qua việc giải phóng dân tộc, mở rộng lãnh thổ và đặt nền móng cho một nước Nga hùng mạnh.
Khởi Đầu Dưới Cái Bóng Nội Chiến
Ivan III sinh ra trong một thời kỳ hỗn loạn, khi nước Nga đang bị tàn phá bởi Nội Chiến Muscovite. Cha của ông, Vasily II, đã bị mù trong cuộc chiến tranh giành quyền lực, một biến cố bi thảm đã khiến ông mang biệt danh “Vasily Mù Lòa”.
Nội Chiến Muscovite
Mặc dù bị mất thị lực, Vasily II vẫn là một nhà cai trị kiên cường. Ông đã bổ nhiệm Ivan III, khi đó còn là một cậu bé, làm đồng cai trị để đảm bảo sự ổn định cho đất nước. Sự sắp đặt này đã mang đến cho Ivan III cơ hội quý báu để học hỏi nghệ thuật lãnh đạo từ người cha dày dạn kinh nghiệm của mình.
Tham Vọng Thống Nhất Nước Nga
Sau khi Vasily II qua đời vào năm 1462, Ivan III chính thức lên ngôi Đại Công tước xứ Moscow. Từ những ngày đầu tiên nắm quyền, ông đã thể hiện tham vọng thống nhất các vùng đất của người Rus’, vốn đã bị chia cắt sau sự sụp đổ của Công quốc Kiev Rus’.
Ivan III hiểu rằng để đạt được mục tiêu này, ông phải loại bỏ những đối thủ của mình, cả bên trong và bên ngoài biên giới Muscovy. Ông đã tiến hành một loạt các chiến dịch quân sự để khuất phục các công quốc đối thủ, bắt đầu bằng việc sáp nhập Yaroslavl vào năm 1463, tiếp theo là Vereya (1465) và Rostov (1474).
Chân dung Ivan III
Sự quyết đoán của Ivan III thậm chí còn thể hiện rõ hơn trong cách ông đối xử với chính những người anh em của mình. Ông coi họ là mối đe dọa tiềm tàng đối với quyền lực của mình và không ngần ngại tước bỏ quyền thừa kế của họ. Hành động tàn nhẫn nhưng hiệu quả này đã giúp củng cố quyền lực của Ivan III và ngăn chặn những cuộc xung đột nội bộ có thể làm suy yếu Muscovy.
Cuộc Chinh Phạt Cộng Hòa Novgorod
Một trong những thách thức lớn nhất mà Ivan III phải đối mặt là Cộng Hòa Novgorod, một quốc gia thương mại giàu có và hùng mạnh ở phía tây bắc nước Nga. Novgorod từ lâu đã là đối thủ của Moscow, và Ivan III quyết tâm khuất phục nó để thống nhất nước Nga.
Cơ hội đến vào năm 1471, khi Novgorod liên minh với Vua Casimir IV của Ba Lan, một đối thủ của Moscow. Ivan III coi đây là một hành động khiêu khích và ngay lập tức phát động một cuộc tấn công vào Novgorod.
Quân đội Muscovy, được lãnh đạo bởi các tướng lĩnh tài ba và được trang bị vũ khí hiện đại, đã giành được chiến thắng quyết định trước lực lượng Novgorod trong Trận sông Shelon (14 tháng 7 năm 1471) và Trận sông Northern Dvina. Những thất bại này đã giáng một đòn nặng nề vào Novgorod, buộc nước cộng hòa này phải cầu hòa.
Theo các điều khoản của hiệp ước hòa bình, Novgorod buộc phải từ bỏ liên minh với Ba Lan, nhượng lại những vùng lãnh thổ rộng lớn cho Moscow và trả một khoản bồi thường chiến tranh khổng lồ. Tuy nhiên, Ivan III chưa hài lòng với việc chỉ đơn thuần là khuất phục Novgorod. Ông muốn sáp nhập hoàn toàn nước cộng hòa này vào Muscovy.
Vào năm 1478, lợi dụng một âm mưu chống Moscow ở Novgorod, Ivan III đã phát động một cuộc tấn công cuối cùng vào thành phố. Novgorod bị chinh phục và sáp nhập vào Muscovy, chấm dứt nền độc lập của một trong những quốc gia hùng mạnh nhất ở Nga.
Giải Phóng Khỏi Ách Thống Trị Của Mông Cổ
Sau khi củng cố quyền lực của mình ở Nga, Ivan III hướng sự chú ý của mình về phía đông, nơi Kim Trướng Hãn Quốc, một quốc gia kế tục của Đế chế Mông Cổ, đã thống trị các vùng đất của người Rus’ trong hơn hai thế kỷ.
Vào thời điểm Ivan III lên ngôi, Kim Trướng Hãn Quốc đã suy yếu đáng kể do xung đột nội bộ và nổi dậy. Ivan III nhận ra đây là cơ hội để giải phóng nước Nga khỏi ách thống trị của Mông Cổ và khẳng định nền độc lập của Muscovy.
Năm 1476, Ivan III đã có một động thái táo bạo: ông ngừng cống nạp cho Kim Trướng Hãn Quốc, một hành động được coi là tuyên bố chiến tranh. Để đáp trả, Đại hãn Ahmed đã tập hợp một đội quân hùng mạnh và hành quân về phía tây, hướng tới Moscow.
Hai đội quân gặp nhau trên bờ sông Ugra vào mùa thu năm 1480. Trong sự kiện được biết đến với tên gọi “Dàn đội hình trên sông Ugra”, cả hai bên đều tránh giao chiến trực tiếp, thay vào đó là dựng trại đối diện nhau trên hai bờ sông.
Dàn quân bên bờ sông Ugra giữa quân Hãn Quốc và quân Muscovy
Bế tắc kéo dài cho đến tháng 11, khi Đại hãn Ahmed, lo sợ một cuộc tấn công của người Nga trong mùa đông và nhận thấy quân đội của mình ngày càng suy yếu do thiếu lương thực và bệnh tật, đã quyết định rút lui về phía nam. Sự kiện này đánh dấu sự kết thúc của ách thống trị của Mông Cổ đối với Nga và mở ra một chương mới trong lịch sử đất nước.
Moscow – Đệ Tam La Mã
Cuộc hôn nhân của Ivan III với Sophia Palaiologina, cháu gái của Hoàng đế Byzantine cuối cùng, Constantine XI, đã có ảnh hưởng sâu sắc đến triều đại của ông. Sophia đã mang đến Moscow những ý tưởng và phong tục của Byzantine, góp phần củng cố hình ảnh của Ivan III như một vị vua Cơ đốc giáo hùng mạnh.
Dưới ảnh hưởng của Sophia, Ivan III đã áp dụng quốc huy Byzantine là đại bàng hai đầu, một biểu tượng của quyền lực và uy quyền của đế quốc. Ông cũng bắt đầu sử dụng tước hiệu “Tsar” (Sa hoàng), bắt nguồn từ tước hiệu “Caesar” của La Mã, để khẳng định vị thế của mình là người kế thừa hợp pháp của các hoàng đế La Mã và Byzantine.
Hơn nữa, Ivan III đã ủng hộ ý tưởng “Moscow – Đệ Tam La Mã”, cho rằng sau sự sụp đổ của Constantinople, Moscow đã trở thành trung tâm mới của Cơ đốc giáo Chính thống giáo và là người bảo vệ đức tin thực sự. Ý tưởng này đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc dân tộc Nga và chính sách đối ngoại của Nga trong nhiều thế kỷ sau đó.
Di Sản Của Một Vị Vua Vĩ Đại
Ivan III qua đời vào năm 1505, để lại một đế chế rộng lớn và hùng mạnh cho con trai mình là Vasily III. Trong suốt 43 năm trị vì, Ivan Đại Đế đã biến Muscovy từ một công quốc nhỏ bé thành một cường quốc ở Đông Âu.
Ông đã thống nhất các vùng đất của người Rus’, giải phóng đất nước khỏi ách thống trị của Mông Cổ, củng cố quyền lực của hoàng gia và đặt nền móng cho sự trỗi dậy của Đế chế Nga. Những cải cách hành chính, quân sự và luật pháp của ông đã tạo ra một nhà nước tập trung và hùng mạnh hơn.
Di sản của Ivan Đại Đế vẫn còn được cảm nhận cho đến ngày nay. Ông là người đặt nền móng cho sự trỗi dậy của nước Nga như một cường quốc toàn cầu và là một trong những nhân vật quan trọng nhất trong lịch sử Nga.
Tài liệu tham khảo:
- Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History. Charles J. Halperin. Indiana University Press.
- Medieval Russia, 980-1584. Janet Martin. Cambridge University Press.
