Cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18, Đàng Trong dưới sự cai trị của các chúa Nguyễn dần ổn định và phát triển. Bên cạnh chính sử khô khan, những ghi chép của người nước ngoài đã mang đến một góc nhìn khác, sống động và thú vị hơn về thời kỳ này. Trong số đó, nổi bật là hồi ký của Jean Koffler, một giáo sĩ dòng Tên kiêm thầy thuốc riêng của chúa Võ vương Nguyễn Phúc Khoát. Những trang viết của ông đã hé lộ bức tranh đa sắc về cuộc sống vương phủ Đàng Trong, từ nghi lễ, tập tục đến đời sống thường nhật, góp phần làm sáng tỏ một giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc.
Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát và Sự Trỗi Dậy Của Đàng Trong
Nguyễn Phúc Khoát (1738-1765), vị chúa Nguyễn đầu tiên xưng vương, đã đặt nền móng cho sự phát triển mạnh mẽ của Đàng Trong. Kế thừa cơ nghiệp từ các đời chúa trước, ông tiếp tục công cuộc Nam tiến, mở rộng lãnh thổ đến tận vùng Cà Mau, Rạch Giá ngày nay. Năm 1744, Võ vương chính thức xưng vương, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Đàng Trong. Không chỉ dừng lại ở việc mở mang bờ cõi, ông còn tiến hành nhiều cải cách trong đời sống công cộng, từ việc đổi “phủ” thành “điện”, “thân” thành “tấu” cho đến việc thay ấn “Thái phó Quốc công” bằng ấn “Quốc vương”. Những thay đổi này cho thấy tham vọng và quyết tâm xây dựng một vương triều hùng mạnh của Nguyễn Phúc Khoát.
Cảnh Huế xưa, trung tâm quyền lực của các chúa Nguyễn.
Nghi Lễ và Quyền Uy Tuyệt Đối Của Chúa Nguyễn
Koffler đã ghi lại những nghi thức đặc biệt thể hiện quyền uy tuyệt đối của chúa Nguyễn. Khi chúa xuất hành, người dân phải đóng cửa nhà, không được ra đường. Đoàn tùy tùng hùng hậu với quân lính, lọng che, ngai vàng tám người khiêng, cùng con cái của các đại thần bậc nhất đi hộ vệ, càng tô đậm thêm sự uy nghiêm của bậc đế vương. Thậm chí, nơi chúa từng ngồi cũng được xem là chốn thiêng liêng, không ai dám xâm phạm. Sự tôn kính dành cho chúa Nguyễn không chỉ thể hiện trong đời sống hàng ngày mà còn được thể hiện rõ nét qua những nghi thức long trọng này.
Khi di chuyển bằng thuyền, chúa Nguyễn cũng sử dụng đoàn thuyền rồng tráng lệ, với hàng chục thuyền lớn nhỏ, sơn son thếp vàng. Việc chúa đích thân đi thu thuế hàng năm cho thấy sự quan tâm đến ngân khố quốc gia, đồng thời cũng là cách để thể hiện quyền lực và kiểm soát địa phương.
Đội Ngũ Thị Vệ Đặc Biệt và Quân Sự Đàng Trong
Một chi tiết thú vị trong hồi ký của Koffler là việc các chúa Nguyễn sử dụng người thiểu số Tây Nguyên làm thị vệ. Sức khỏe, lòng trung thành, nước da đen bóng và giọng nói đặc trưng là những đặc điểm giúp dễ dàng nhận ra họ trong vương phủ. Bên cạnh đó, lực lượng quân sự Đàng Trong cũng được Koffler đề cập đến, với khoảng 20.000 quân, bao gồm thủy binh, tượng binh, kỵ binh… Điều này cho thấy sự đầu tư của các chúa Nguyễn trong việc xây dựng một quân đội hùng mạnh để bảo vệ lãnh thổ và củng cố quyền lực.
Quan Chế và Vai Trò Của Hoạn Quan
Nửa đầu thế kỷ 18, quan chế Đàng Trong được tổ chức bài bản, từ hàng nhất phẩm, nhị phẩm đến tam phẩm, với những chức trách cụ thể. Đáng chú ý là vai trò quan trọng của hoạn quan, đặc biệt là Tổng thái giám, người nắm giữ quyền quản lý ngân khố và có thực quyền lớn trong vương phủ. Việc các hoạn quan được sủng ái và nắm giữ nhiều chức vụ quan trọng cho thấy một khía cạnh khác của bộ máy chính quyền thời bấy giờ.
Nghi Thức Kế Vị và Cuộc Sống Của Phi Tần Sau Khi Chúa Mất
Koffler đã miêu tả chi tiết nghi thức kế vị khi chúa Nguyễn qua đời, từ việc giữ kín tin tức trong ba ngày, rước Thế tử vào vương phủ cho đến lễ tuyên thệ trung thành của các đại thần. Ông cũng đề cập đến sự nhầm lẫn khi cho rằng “Đức Thánh Thượng” là tên riêng của chúa Nguyễn, trong khi thực tế đây chỉ là danh xưng tôn kính.
Cuộc sống của các phi tần sau khi chúa mất cũng là một điểm nhấn trong hồi ký của Koffler. Họ phải sống trong cảnh “tiết phụ”, cắt tóc, mặc áo tang, và bị quản thúc trong cung cấm. Điều này phản ánh số phận bi kịch của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến, nơi cuộc đời họ phụ thuộc hoàn toàn vào người đàn ông của mình.
Kết Luận
Hồi ký của Jean Koffler không chỉ là nguồn tư liệu quý giá giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cuộc sống vương phủ Đàng Trong dưới thời chúa Võ vương Nguyễn Phúc Khoát mà còn là một góc nhìn độc đáo về xã hội Việt Nam thế kỷ 18. Từ nghi lễ, tập tục đến đời sống thường nhật, những ghi chép của ông đã tái hiện một bức tranh sống động về một giai đoạn lịch sử đầy biến động và thú vị. Qua đó, chúng ta có thể rút ra những bài học quý giá về quản lý đất nước, xây dựng quân đội và vai trò của cá nhân trong lịch sử.
